Aberahamo

Moroi ba Wikipedia
Ae ba navigasi Ae ba wangalui
Aberahamo

Gambara Gaberahamo faoma
darua wo'omonia, Sara awö Hagara
Töi sindruhu (he) אברהם
Tumbu 2000 SM
Moröi gulidanö Uri Kaledaia, 1825 SM

(175 fakhe)

Naha golombasewa safuria Tögi Makhefela, Heberona
Töi ni'amualagö Avraham Avinu

(Amama Aberahamo)

Fo'omo Sara
Hagara
Ketura
Ono Khö Hagara:

Sima'eli

Khö Sara:

Iza'aki

Khö Ketura:

Simera

Yosika

Medano

Midiano

Yisibaki

Sua

Satua Dara
Talifusö Nakhori

Harana

Loti (ono mbini'ö)

Aberahamo (töinia föna Aberamo) no ama ba zi tölu agama ya'ia da'ö agama Yahudi, agama Kristen ba agama Islam, tölu agama ba itaria lakaoni agama Samawi ba gotalua ösa (lö fefu) gere ilmu agama. Ba agama Yahudi Aberahamo no same'e dane-dane gamakhaitara niha Yahudi khö Lowalangi. Ba agama Kristen ya'ia duma-duma wamati, andrö latötöi ia Ama Zamati. Ba agama Islam ya'ia gamatohula ndra sama'ele'ö moroi khö Gadamo irugi Muhammad.

Fa'auri nitutunö ba Zura Ni'amoni'ö[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fogaoni[bulö'ö | bulö’ö kode]

Dara no nga'ötö sisiŵa khö Noakhi. Tölu nono khönia, Aberamo, Nakhori, ba Harana. Toröi ira ba zi sambua banua ba Guri Kaledaia, ba Mesopotamia ma banua Irak iada'a. Mangowalu Gaberahamo khö Sara'i. Ba zi sambua inötö, lahalö gangetula Dara wa i'ohe Aberamo, Sara'i, ba Loti mofanö wanaŵö tanö Gana'ana. Me mangahono ira ba dalu lala ba mbanua sotöi Harana, iröi gulidanö Dara me 205 fakhe wa'atuania. Me inötö da'ö ba ikaoni Gaberahamo Lowalangi, ba ibe'e gorousa khönia ena'ö iröi nomo awö dalifusönia numalö ba mbanua si lö i'ila lögu danö Aberahamo. He ŵa'ae Aberahamo ikaoni ia Yehowa me larugi ba Harana ba sindruhunia no irai ikaoni me inötö so ia ba Guri Kaledaia. Ba wogaoni Aberahamo andre, ba no ifabu'u linia Yehowa wa ibali'ö soi sato ba sebua sibai nga'ötö Gaberahamo ba danö.[1]

Toröi ba Miserai[bulö'ö | bulö’ö kode]

Alua baŵa lofo ba Gana'ana irege la'alui lala wa'auri Gaberahamo awö Zara'i ba danö Miserai. Me luo da'ö ba ihalö zui wo'omonia Aberahamo sotöi Ketura.[2]

Tumbu nono[bulö'ö | bulö’ö kode]

Khö Hagara[bulö'ö | bulö’ö kode]

Moguna munönö nösi ono zura andre.

Khö Sara'i[bulö'ö | bulö’ö kode]

Aberahamo, möi ia miraya, ba gotaluara Gadesi Zuri ba inehegö Zara Yehowa, ba no irugi inötö mo'ono ia. Ono andrö ono matua, ba omuso sibai dödöra ba labe'e töi nonora Giza'aki ma Iza'aki.

Sodoma ba Gomora[bulö'ö | bulö’ö kode]

Moguna munönö nösi ono zura andre.

Iza'aki tobali tohu-tohu gamabu'ula li Lowalangi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Ba danö si so Aberahamo ba so sambua zi to'ölö lafalua ya'ia da'ö famoto na no irugi fitu bongi iraono. Me luo da'ö döfinia no otu fakhe me tumbu khönia Giza'aki. Aefa da'ö, itandraigö Gaberahamo Lowalangi, imane ena'ö o'ohe nononia ba danö Moria ba wame'e sumange nitunu ba hili nituturu Lowalangi khönia. Lö fabu'asa khö Gaberhamo, ha sambalö igo'ö manö. Ba hi za ihulö wongi wemaoso Aberahamo, ifosela galidenia, i'ohe awönia darua zawuyunia awö nononia, Iza'aki. Isila geu fanunu zumange ba mofanö möi ira ba naha andrö niŵa'ö Lowalangi khönia. Me no aefa dua wongi, ifaöga hörönia Aberahamo ba i'ila naha andrö, wa aröu na sa. Ba Aberahamö ifaretakö ena'ö tebato ndra sawuyunia ba zi sambua naha awö galide lalara, ba i'ohe Giza'aki ba wamalua fasumangeta khö Lowalangi. Imane khö zawuyunia ena'ö lafuli ira na no awai mangandrö ira. Ihalö geu fanunu zumange Aberahamo, ibe'e noro nononia Iza 'aki. I'ohe tangania galitö awö zi'öli. Möi ira, darua ira. Isofu Iza'aki khö namania noso geu ba noso galitö, hana wa lö hadöi biri-biri sumange nitunu khö Lowalangi, itema Gaberahamo na no ifa'anö khöra Lowalangi mbiri-biri andrö. Mowaö-waö ira irege larugi naha niŵa'ö Lowalangi khönia. Ifa'anö naha wame'e sumange ba da'ö Aberahamo, ibahogö geu no mege, ba iböbö nononia Iza'aki, ibe'e yaŵa ba naha wame'e sumange, yaŵa ba geu andrö, ba ituyu zi'öli, ba wanaba ononia.

Ba mu'ao khönia mala'ika Yehowa moroi ba mbanua siyaŵa, ikaoni-kaoni döi Gaberahamo. Itema linia Gaberahamo. Fehede mala'ika khönia ena'ö lö ibabaya nononia ba no i'ila Lowalangi wa i'ata'ufi Lowalangi Gaberahamo. Ifaöga hörönia Aberahamo ba i'ila mbiri-biri si matua si no tokhai ba geu dandrunia. Möi ia ihalö mbiri-biri andrö ba ibe'e sumange salahi nononia. Ibe'e töi naha andrö "Ifaigi Yehowa". Ifuli muhede mala'ika Yehowa moroi ba mbanua siyaŵa, imane : "No fahölu ndra'o ba khögu, iŵa'ö Yehowa, me no si manö ndra'ugö, ba me lö alimagö khöu nonou, si ha sambua, ba ufahowu'ö sibai ma'uwumö, ba u'oya'ö sibai ira, fa'oya ndröfi ba mbanua ba fa'oya ngawua nene ba mbewe nasi; ba sokhö bawa göli mbanua nemalira ma'uwumö, ba moroi ba ma'uwumö tefahowu'ö dania fefu soi ba gulidanö me no ö'o'ö ligu. Mangawuli Gaberahamo ba naha si so zawuyunia ba mofanõ ira daöfa, lasaŵa Mbereseba. Ba da'ö so-so Gaberahamo sa 'ae.[3]

Afuriata wa'auri[bulö'ö | bulö’ö kode]

Moguna munönö nösi ono zura andre.

Famati Gaberahamo[bulö'ö | bulö’ö kode]

Aberahamo, tenga ha asala irongo fefu niwa'ö Lowalangi khönia, ifalua lö ilaŵa ba ilau mofanö ba danö nituturu Lowalangi khönia. I'ohe wo'omonia Sara, ba ono dalifusönia sotöi Loti faoma fefu gurifö ba okhötania soya sibai. Aberahamo andre, no ibe'e fönania Lowalangi, igo'ö fefu nifa'ema Lowalangi khönia he wa'ae lö i'ila hezo numalö ira. Na lö famati sebua khönia, ba tola manö ifuli ia furi. Hiza no ifati wa nifa'ema Lowalangi ha sambalö si sökhi.

Fanutunö nga'ötö[bulö'ö | bulö’ö kode]

Molo'ö Zura Ni'amoni'ö, da'a nga'ötö Gaberahamo.

         ⌐------ Aberahamo -----¬----------------------¬
      Hagara |              |  Sara               |  Ketura
             |              |                     |
          Sima'eli       Iza'aki --- Rebeka   Simera,Yosika,    
                                  |           Medano, Midiano, 
                                  |           Yisibaki, Sua 
                                Ezau          
       ⌐---------⌐-----⌐------- Yakobo ----¬ 
     Lea  |  Bilha | Zilpa   |          | Rebeka          
          |        |        (7) Gado    |
    (1) Rubeno   (5) Dano   (8) Aseri  (11) Yosefo
    (2) Simeoni  (6) Nafetali          (12) Beniyami
    (3) Lewi
    (4) Yuda
    (9) Isasari
    (10) Dina () 

Kataranga:

--- = mangowalu

| = mo'ono

Famaigi niha samati[bulö'ö | bulö’ö kode]

Yahudi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Ba hada niha Yahudi, la'amualagö töi Gaberahamo Avraham Avinu (אברהם אבינו), "amama Aberahamo," si tobali fangoroma'ö wa ya'ia nama zatua moroi fefu niha Yahudi ba ya'ia göi si'oföna wamaduhu'ö famati Yahudi.[4] Lalau wombaso hikaya wa'aurinia ero migu ba waosatö fombaso Huku Goroisa.

Töi Lowalangi ba wamati Yahudi ya'ia da'ö Elohei Abraham, Elohei Yitzchaq ve Elohei Ya`aqob ("Lowalangi Aberahamo, Lowalangi Iza'aki, ba Lowalangi Yakobo"). Lamane wa datölu ira andre dania tobali samösa khö Lowalangi. Lö irai latötöi döi bö'ö si fao ba döi Lowalangi Yahudi baero ya'ira andre. So göi zame'e töi Gaberahamo ama soi ndra niha sowökhi tödö.[5]

Niha Keriso[bulö'ö | bulö’ö kode]

Aberahamo lamane ndra niha Keriso ama zamati. Hadia mbörö wa laŵaö khönia ama zamati, ya'ia sa'ae me ibe'e khönia sambua fanandraigö hezo irugi wamatinia me i'andrö Lowalangi ba wamasao Iza'aki ononia ni'omasi'önia si tobali sumange khö Lowalangi. Hiza zi no tesura ba Mbuku Ni'amoni'ö wa lö mangiwa dödönia, i'ila wa So'aya zi kuaso ba wa'aurinia. Me luo da'ö ba ihenagö mbiri-biri si sökhi So'aya fogati Giza'aki andrö irege lö a'ozu itaba Giza'aki si tobali fasumangeta khö Lowalangi.

Waö-waö Gaberahamo, amania ya'ia da'ö Tera (Terah )/ Dara (Ibrani). Tera so nononia tölu ya'ia da'ö : Aberahamo, Nahori, ba Harani. Ba ngambatö Tera, tenga sangata'ufi Lowalangi ia, ya'ia samösa sanömba adu. Ba hiza me ngambatö sanömba adu, Aberahamo fao ia ba da'ö irege ikaoni ia Lowalangi ba wa'atuania ba ndröfi si fitu ngafulu fakhe. Me luo da'ö ba döfi wo'omonia sotöi Sara no sa'ae önö ngafulu a lima fakhe, itehegö khöra madono ya'ia Giza'aki/Iza'aki. Aberahamo göi mo'okhöta sebua ia.[6]

Islam[bulö'ö | bulö’ö kode]

Molo'ö famati ndra niha Islam, Aberahamo no samösa nituyu Lowalangi moroi ba gotalua oya nga'ötö zinenge, i'otarai khö Gadamo irugi dania mitou Muhammad.[4] Töinia ba Alquran ya'ia da'ö Ibrahim (li Arab إبراهيم). Töinia abölö oya mutötöi bakha ba Alquran moroi ba döi ndra sinenge bö'ö si tesöndra göi ba Zura Ni'amini'ö niha Keriso baero döi Moze.[7]

Umbu[bulö’ö kode]

  1. Sura Ni'amoni'ö, Sura Moze I faza 11-12
  2. Sura Ni'amoni'ö, Sura Moze I faza 25-134
  3. H.SUNDERMANN (1910). "Manö-manö moroi ba Zura Gamabu'ula Li Si Föföna." Gedrukt voor rekening van het Nederlandsch Bijbelgenootschap.
  4. 4,0 4,1 Levenson, Jon Douglas (2012).Inheriting Abraham: The Legacy of the Patriarch in Judaism, Christianity, and Islam. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-15569-2.
  5. Ginzberg, Louis (1909). The Legends of the Jews (PDF). Ni'ali bahasa Henrietta Szold. Philadelphia: Jewish Publication Society.
  6. Rubrik Kristen (4 Nopember 2019)."7 Fakta Penting Tentang Abraham Menurut Alkitab"
  7. Peters, Francis Edward (2003). Islam, a Guide for Jews and Christians. Princeton University Press. nga'örö. 9. ISBN 978-1-4008-2548-6.