Gaza

Moroi ba Wikipedia
Gajah (Fanötöi ba Danö Niha, ya'ia da'ö: "Gaza")
Sageu Gaza Afrika ba Taman Nasional Mikumi, Tanzania
Klasifikasi ilmiah
Kingdom:
Filum:
Subfilum:
Kelas:
Superorder:
Order:
Famili:
Gray, 18211
Genera

Omböila

Angolifa gurifö sauri ba zi sambua niha oya sibai, so zauri dozi banua, ba so göi gurifö si lö auri ia fefu ba zi sagörö ulidanö. Ba zinura da'a so gurifö nifotöi ; Gaza (fanötöi ba Danö Niha). Ba li Indonesia latötöi faoma fogaoni; Gajah ya'ia da'ö auriföa so'ono sebua nga'eu ba li wamahaö lamane; mamalia besar moroi ba gangolifa Elephantidae faoma ordo Proboscidea. Molo'ö fangi'ila niha soya, so dombua gangolifa gauriföa da'a; gaza moroi ba Afrika Gajah Afrika (Loxodonta africana) faoma gaza sauri ba Asia Gajah Asia (Elephas maximus), heŵa'ae so zi no la'ila niha wa gaza si so ba gatua Afrika faoma gaza sauri ba danö gatua tanöbö'ö ba Danö Afrika, no gaza soroi ba nga'ötö sifabö'ö. adalah spesies yang berbeda (L. africana dan L. cyclotis). Gaza andre mozawili wa'aurinia ba zi sagörö Afrika sub-Sahara, Asia Selatan, faoma Asia Tenggara. Elephantidae ha sambua moroi ba nga'ötö ordo Proboscidea sauri irugi ma'ökhö, nga'ötö tanöbö'ö no taya simane mamut faoma mastodon. Simatua Gaza Afrika andre, fao ba gangolifa gurifö sabölö ebua sauri ba danö (tenga ba nasi ma ba dalumbanua) sogamö fa'alaŵa so ba zi 4 meter fa'abua ikhamö ba zi 7.000 kg. Gaza andre so khönia dandra-dandra si tola la'ila niha, simane sokhönia nikhu sanau ma si no la'ila ba li Indonesia ya'ia da'ö; belalai ma ba li wamahaö latötöi faoma proboscis ni'oguna'önia ba wohanu-hanu, famadu idanö, ma ba wanga'i ngawalö mbotoŵa si so fönania. Ifönia fefu ifö sanaba sitobali fangönania ba wanaba ngawalö gö tola göi ba wogao gofu hadia ia. Talinga gaza andre, ba wanolo ya'ia ba wo föfögö wa'aukhu ba zifasui ya'ia. Fa'ebolo dalinga gaza, ebolo ia moroi ba detehulunia, na gaza ba Asia, abölö ide-ide ma'ifu moroi ba gaza moroi ba Afrika. Da'a zi no tobali amaehuta side-ide moroi ba Gaza Afrika ma Gaza Asia.

Habitat

Gaza andre, heŵa'ae fao ia ba gurifö sabölö ebua, hiza tenga simanga nagole, no lafaogö ia ba gurifö simanga mbulundru'u ma ba wehede wamahaö lamane urifö herbivora sitesöndra ba zi sagörö hezo mozawili wa'aurinia, simane sabana, atua, tanö simate ma gurun, faoma ba ndraso-ndraso ma rawa-rawa. Urifö da'a so wa adöni dödöra ba wa'ahatö ba nidanö. Gaza andre sambua spesies kunci börö me oya zalua ba zifasui ya'ira ba nahia hezo auri ira. Urifö tanöbö'ö ba zi so gaza andre, no so khöra wa'ata'u, irege lö lahatö'ö ira, urifö tanöbö'ö simane; Singo, Harimo. Hyena, faoma asu gatua ma Canidae ha da'a zasese mamakao dödö gaza side-ide. Gaza si'alawe; fa'aurinia laföfögö ira ba zisambua ngafu, sageu nina gaza ba ononia sifao khönia. Ngafu da'a te'orudugö ira ba zi ha'uga nga'eu nina gaza faoma ono-onora sigide-ide. Hiza simatua sitobali kafalora si so bakha ba lala wamatörö ngafu nifotöi matriarki ma matriark, faoma so zi'alawe satua fao khöra. Gaza andre so khönia wenaeta nifotöi ngafu fisi-fusi, ya'ia da'ö; angorudua-angorudua ngafu sifaondra ba zi sambua nahia sifaoma fao ba wozago fa'auri. Gaza simatua fabali ia ba ngawawa nano irugi inötö ebua-bua ia ma notola i'alui zi'alawe, ba wanötöi ya'ia lamane nano irugi ginötö pubertas, ba hatö ya'ia-ya'ia faoma ngawawa zimatua tanöbö'ö. Simatua si no atua ma'ifu, ifahatö ia ba ngawawa ngafu na inötö so zi'alawe sedöna ihatö'ö ia ba wondrou'ö khönia testosteron ba fohokha nitötöi faoma musth, sanolo simatua andre ba wogamö fokuasoi ngawawa ma dominasi (etologi) ba fa'alua wodou'ö nga'ötö ma reproduktif. Ono gaza andre, terorogö ia ba ngawawa irugi 3 fakhe ndröfinia. Gaza tola auri irugi 70 fakhe. Fa'auri gaza, fahuwusa ba ngawawa tefalua moroi ba wa'afadekha guli ba nawönia gaza, moroi ba wamaigi moroi ba hörö, ba wo'ago, faoma ba li; gaza andre so khönia göi infrasonik faoma komunikasi seismik ni'oguna'önia na aröu gotalua nahia si so ya'ia faoma ngawawania. Fa'onekhe gaza andre na lafaedogö ia ba gurifö simane primata faoma cetacea, lö aröu faehu, me so khö gaza andre wa'ahakhö dödö khö nawönia si tosasa ma sarakhagö mate.

Gaza afrika tefaogö ia ba gangolifa spesies rentan moroi ba International Union for Conservation of Nature (IUCN), Na gaza asia tefao ia ba gangolifa gaza ba zi ma'futö taya. Sambua moroi ba zoya si no tobali fangohori gaza andre ya'ia da'ö famawa ikhu gaza ma nilau ba zi lö faudu. Fangohori ma fa'ataya gaza tanöbö'ö baero da'ö, fa'amowawa ba zi sambua nahia ba niha mbanua ba da'ö. Heŵa'ae gaza andre, no sambua gurifö sanolo halöwö niha, da'a alua ba gaza Asia. Memböröta, so zangoguna'ö gaza andre ba wanuwö, ba na iada'a no oya sa'ae wangi'ila irege gaza andre no fao ba sirkus si so ba kebun binatang. Gaza andre no oya ba gambara, hikaya, ba agama, sifakhai ba sastra, simanö göi ba budaya si so ba zisagörö ulidanö mane ma'ökhö.

Kultivasi

Gaza andre ba li bö'ö ma ba wanötöi ba simane ba li bahasa Indonesia, Jawa, Sunda, Minangkabau, faoma ba li Aceh, no oi la'ila niha lamane; "gajah". Fehede da'a omböila moroi ba li bahasa Sanskerta, ya'ia da'ö; "gaja", sitobali ŵa'a li moroi ba mbotoŵa maskulin. Ba wanötöi nominativus ma (sebagai subjek yang berdiri sendiri), "gaja" nitöfaigö samösa ba wanötöi fa'oya si ha sambua, da'a sindruhunia Deklinasi (linguistik) ma deklinasi tobali "gajas", ba hiza fehede da'a göna ia ba wonönö hurufo s ba mbalö ŵa'a li da'a ba no munönö ma mufalalini tobali hurufo h, irege tobali fanötöi ya'ia; "gajah".[1] Baero da'ö, gaza andre tetötöi ia ba wehede bö'ö si no lakaoni faoma fanötöi; "elephant" ba li Inggris. Fehede "elephant" omböila moroi ba ngawua wehede Latin elephas (bentuk genitivus elephantis), ni'ila fanötöi Latinisasi moroi ba wehede; ἐλέφας, elephas (bentuk genitivus ἐλέφαντος, elephantos) ba li Yunani;[2] Fehede da'a hulö nihalö moroi ba li Indo-Eropa, ya'ia da'ö; ba li Fenisia.[3] Fehede e-re-pa faoma e-re-pa-to te'oguna'ö ba Peradaban Mykenai ma Yunani Mikenai bakha ba aksara silabis Linear B.[4] Simane ba Yunani Mikenai, Homeros mangoguna'ö fehede ba wanötöi gading, ba hiza ba ginötö aefa ginötö Herodotos fanötöi da'a tetöfaigö ba wanötöi gajah.[2] So'ofönai'ö wanötöi fehede "elephant", ya'ia da'ö; olyfaunt, awena tetötöi ia ba li Inggris Pertengahan ba ndröfi si 1300, ba fehede andre tefiza moroi ba wehede bahasa Prancis Kuno, oliphant (abad si-12).[3] Ba wenaeta tanöbö'ö, Gajah afrika ma ba li wamahaö so zanötöi ya'ia faoma Loxodonta, si no tobali fanötöi ngafi ma genus gaza afrika, omböila moroi ba li Yunani nifo'eluaha ba li Indonesia, töra ambö ya'ia da'ö; "gigi bersisi miring".[5]

Gaza Asia ba Taman Nasional Bandipur, tanö India.
Fanimbagö morfologi högö faoma ngandroto tanö föna Gaza Asia (1) faoma Gaza Afrika (2).

Gaza simane si no mufaehagö moroi yaŵa ba da'ö, fao ba gangolifa Elephantidae, ha sambua ngafu zifao bakha ba ordo Proboscidea si so irugi ma'ökhö. Nga'ötö sahatö khönia irugi iada'a simane sirenia (dugong) faoma lembu laut simanö göi hyrax; urifö da'a fefu tehonogöi ba zisambua klad sifagölö, ya'ia da'ö; klad Paenungulata bakha ba superordo Afrotheria. Gaza faoma Sirenia teföfögö bakha ba klad Tethytheria.Molo'ö fangi'ila niha sito'ölö, so dombua gangolifa gaza zi no latema ba wangahaö ba zisagörö ulidanö, ya'ia da'ö; Gaza Afrika (Loxodonta africana) faoma Gaza Asia ma (Elephas maximus). Gaza Afrika no tehöngö sambua gangolifa gaza sebolo talinga, töla hulu saogo ma'ifu, uli salulu, talu saehu ma'ifu, ba dombua wanganau'ö ni'okhögö gaza da'a simane fa'anau za'a faoma ikhu. Na talinga gaza Asia abölö ide-ide moroi ba dalinga gaza Afrika, töla hulu tenga aogo mohili ma'ifu, ulinia alösö, talunia itaria aogo, ba aeru, ba anau ma'ifu mbalö nikhunia. Sitohude (ridge) ba mboha Gaza Asia abölö farege moroi ba mboha Gaza Afrika zi hulö berlian. Gaza Asia so ma'ifu khönia hulö nagole sanöi ba wetaro Dorsal (biologi) si so yaŵa ba döla högönia ba tandra-tandra Pigmen hayati ma depigmentasi ba gulinia.

Fangoguna'ö

Gaza andre agolifa gurifö sauri ba danö. Hiza iada'a no lafaliaro ia ba mbanua sebua misa, simane ba Thailand, gaza andre, urifö sanolo ngawalö halöŵö niha, so ni'oguna'ö ba Parawisata ni faliaro ba kebun binatang ba so nifaliaro niha mbanua, no so goi-goi ma lala nitörö hewisa wangokhögö zageu gaza andre. Simane si ba danö Indonesia, gaza Sumatera, so ba zi fitu[6] ngawalö zitola möi tolo-tolo niha samaliaro ya'ia simane si so ba da'a tou;

  • Gaza da'a sauri ba Indonesia ma nikaoni faoma töi Gaza Sumatera, so ba zi 170 kilometer gofanöŵania ba zima'ö-ma'ökhö, ba sageu gaza tola manga ia fa'oya ba zi 136 kilogram, eluahania gaza sofanö fa'aröu simane da'ö ba fa'oya femanga simane da'ö no ifazawili wa'oya hunö geu ni'ania ba wangahaogö atua nitörönia
  • Sita'unö gaza nomöi fangatabö zinanö.
  • Ba zi no so fangi'ila ba wa'atua-tua, iö gaza andre tola la oguna'ö ia sitobali biogas.
  • Gaza andre, sangahaogö atua me tola möi ia sitobali produsen O² ba so hofo CO² moroi ba hawa gatua.
  • Gaza tola manolo niha ba wamokai atua satua eu, labokai labali'ö kabu.
  • Gaza sangahaogö eu ba gatua ena'ö lö adawa-dawa sibai, irege möi tolo-tolo ba gurifö tanöbö'ö.
  • Gaza tola sanötö lala ba gurifö tanöbö'ö.

Faniaga

Aurifö gaza andre, si'oföna sibai si lö tola lö'ö la'ila ya'ia da'ö; tenga urifö sitola ni'uri zamösana niha, hiza fao ia ba gangolifa gutundru'u ni uri ni fetaro ba zi sambua nahia simane; kebun binatang. Ba mbanua simane Thailand, no oi so gaza andre ba mbanua-mbanua misa me no mauwu sibai ia ba niha. Hiza tenga ha nilaeteni ba danö Thailand andre wamaliaro Gaza, no tobali famaedo Negara sasese lakaoni faoma Gaza Safusi ma ba li Indonesia lamane; gajah putih. Hana wa so wofarisayoi Gaza andre ba Thailand, me so khöra wa'aboto ba dödö wa gaza andre, sambua wamaedo fa'abölö, fa'anau noso, fa'abataha ba ngawalö wanandraigö. Da'a no lafati i'otarai döfi si 1500 ba no la'oguna'ö sanolo ba wanuwö ba wolaŵa Burma, Melayu, faoma Khmer. Gaza andre, lafahaö ia moroi ba wa'awuyu ya'ia da'ö ba zi 10 fakhe ndröfinia. Nahiania ba Thailand ya'ia da'ö ba Suaka Margasatwa Thungyai Naresuan fetaro Provinsi Uthai Thani, Tak, faoma Kanchanaburi.[7]

Onönöta

Gaza andre, ba Thailand tenga ha sitobali famaedo ba wa'abölö, ba wa'anau noso ma fa'ara wa'auri ba gulidanö, hiza no tobali sodou'ö fa'asökhi wisata ba da'ö. Molo'ö nisura ba Gajah dan ekowisata di Thailand - Prasob Tipprasert[8], wa ba zi 100 fakhe silalö, so 10.000 nga'eu gaza nifaliaro ba Thailand nifataro ba halöŵö zangahaogö eu (pabrik kayu). Ba ndröfi si 1965, Departemen Peternakan (DLD) ifa'ema wa so ba zi 11.192 nga'eu gaza ba da'ö. Fa'oya da'a no alö 3.381 nga'eu moro ba ndröfi si 1985 ba hatö 2.257 nga'eu ba ndröfi si 1998. Eluahania, fa'auri ma fa'oya gaza andre idugu alö ma na la'erai ia so ba zi 3 persen ero döfi wa'alö wa'oyania. Ba ndröfi si 1989, fanegu wolobö eu soya moroi ba wamareta Thailand si no tobali fangahaogö atua ba da'ö, si no te'ila so ba zi 25 persen moroi ba danö si so ba negara Thailand, fefu atua – simöi 70 persen gaza nifaliaro molombase, lö hadöi halöŵö, irege meluo da'ö oya zelungu gaza andre larugi nahia-nahia ba kota.


Basoŵa

Gajah dan ekowisata di Thailand - Prasob Tipprasert, [4] Penilaian Kesejahteraan dan Aktivitas Gajah Penangkaran di Thailand, [5]

Khai-khai baero

Gajah dan ekowisata di Thailand - Prasob Tipprasert, [6]

Umbu[bulö’ö kode]

  1. Hardiyanto dan Afendy Widayat, [https://web.archive.org/web/20220424071608/http://staff.uny.ac.id/sites/default/files/SANSKRIndWA.pdf Archived 2022-04-24 at the Wayback Machine Sumbangan Kosakata Bahasa Sanskerta terhadap Perkembangan Bahasa Indonesia dan Jawa Baru, dimuat di jurnal diksi 1 Januari 2006, hlm. 12
  2. 2,0 2,1 Templat:LSJ
  3. 3,0 3,1 Harper, D. "Elephant". Online Etymology Dictionary. Diarsipkan moroi ba versi asli baŵa 2013-12-24. Mufaigi me 25 October 2012. 
  4. Lujan, E. R.; Bernabe, A. "Ivory and horn production in Mycenaean texts". Academia. Diarsipkan moroi ba versi asli baŵa 2023-04-07. Mufaigi me 22 January 2013. 
  5. Kalb, J. E.; Mebrate, A. (1993). Fossil Elephantoids from the Hominid-Bearing Awash Group, Middle Awash Valley, Afar Depression, Ethiopia. The American Philosophical Society. hlm. 52–59. ISBN 0-87169-831-5. 
  6. Redaksi Manfaat, "7 Manfaat Gajah Sumatera Bagi Manusia dan Alam", Manfaat.Co.Id, [1], mufaigi me 5 September 2023
  7. Wikan Prasetya, Anggara,"Mengapa Gajah Menjadi Simbol Nasional Negara Thailand?", Kompas.Com, 06/04/2019, 15:00 WIB [2], mufaigi me 7 September 2023
  8. "Gajah dan ekowisata di Thailand - Prasob Tipprasert, ", fao.org, [3], mufaigi me 7 September 2023