Bua Ndrima

Moroi ba Wikipedia
Ae ba navigasi Ae ba wangalui

Dima ba Danö Niha tola laŵa'ö ia göi ndrima, na ba li Indonesia ya'ia da'ö Jeruk ma zui limau fefu zinumbua angolifa moroi ba marga Citrus moroi suku Rutaceae (suku jeruk-jerukan). Bagiania te'ehaogö döla sifao bua si so nga'oli soraso saisö, heŵa'ae lö fefu aisö so göi zami gulo. Raso wa'aisönia tefa'aso moroi ba wangadono khönia nifotöi (asam sitrat) si so fefu ba ngawali ndrima gofu hezo misa ia.

Orange Blooss, na ba Danö Niha töinia Limomani

Fogaoni zinanö ndrima andrö, itaria lafaogö ba wanötöi ba ngawalö sifagölö khönia simane so nifotöi kingkit. Ba wehede si'eroma'ökhö fanötöi dima ma "jeruk" faoma "limau" (ba Sumatra ba Malaysia) asese sibai lafo'eluaha ia "jeruk keprok" mazui "jeruk manis". Ba Jawa, "limau" (ma "limo") so elua dima sa'a ma "jeruk nipis".

Dima oya ngawalönia ma ba li wamahaö sinumbua lamane spesies sitola lafangowalu ia ba ngawalönia, irege so wa'auri ndrima sibohou khönia ma la'ila niha nifotöi hibrida antar spesies ('interspecific hybrid) si so khala-khala si tola mutandroi khönia, sifabö'ö moroi ba ngafu danömönia. Fa'oya ngawalönia andre, itaria so wa'abasaki hewisa wotatugöi hezo fao ngafu ia, i'otarai ba wame'e töi ofeta hewisa wangila khala-khala hezo fao ia, me awena oroma hezo fao ia na no mo bowo ia ofeta oroma mbuania. Da'a mbörö wa lö mu sura ha wa'oya ngawalö zinumbua andrö. Si no lafalua niha ba wetaro famareso sifakhai ba wa'atua-tua, teforoma'ö wa so wa fakhai saro ba Citrus faoma genus Fortunella (kumkuat), Poncirus, simanö göi Microcitrus faoma Eremocitrus, irege so wa'edöna so wofarahugö.. Citrus da'ö samosa, so khönia dombua nga'ötö (subgenus), ya'ia da'ö : Citrus dan Papeda.

Dima tefa'aso moroi ba Asia Timur dan Asia Tenggara, numalö ba Jepang irugi tanö raya ifuta ia ba danö gaekhula amena numalö ba India fetaro gatumbukha. Dima sami (Jeruk manis) faoma sitrun (lemon) tefa'aso moroi ba Asia Timur, na dima bali (jeruk bali), dima sa'a (jeruk nipis) faoma dima sotöi (jeruk purut) tefa'aso moroi ba Asia Tenggara.

Oya ngawalö ndrima andrö si no moguna ba wa'auri niha gulidanö, sitola la'a, no lahaogö tobali famaruka fangamohua ba na la'ila göi wa dima andre sangadonogö vitamin c, bulu nia la'oguna'ö ba ngawalö wangomuhua.

Sifakhai ba ndrima (Pemerian)[bulö'ö | bulö’ö kode]

Dima andre, so zadogo-dogo ba so göi zalaŵa. Auri ia ba danö satabö, ba na ba wa'ide-idenia, tö lania modoi ofeta wa'ebuania, hiza i lö farege ndroinia, mozara-zara wa'atumbu ndroi andrö ba dölania. Fa'alaŵa so ba zi 2–15 m. Bulu so wuge'e sowulo-wulo, fasambua ba ndraha, ba bulunia andrö mofanikha. Bowonia na edöna mowua, ogorudu misa ba mbute-bute ndrahania, itaria fa lima ofeta öfa ngawua ba tola töra dania zaro tobali bua. Bua fotonga mbua ndrima (hesperidium), sifagölö ba mbua buni, owulo-wulo, faebuania so ba zi 2–30 seti (diameter) fa'ebua da'a molo'ö ngafu ndrimania ba si to'ölönia so khönia wanikha atsiri. Föla sasese mamakiko dima andre, ya'ia da'ö utu mbulu (kutu daun), era sotöi Pappilio memnon, Philocnitis, ba fökhö tanöbö'ö si göna zinanö ndrima simane : embun tepung, embun jelaga, virus keriting.

Dima tola auri ia ba wa'alaŵa 0–400 mdpl.[1] Na lafaigi moroi ba wa'aurinia, dima andre auri ma bataha ia ba wa'aukhu 25–30 °C atau rata-rata 20 °C, fa'amoteu tebai töra moroi ba 100 mm/ero waŵa mazui 1200 mm/ero döfi, fa'abasö-basö tola ba zi 50–85% silö'ö-lö'önia 3 waŵa molökhö. Dima latanö ia ba danö silo oya geu fasui ya'ia, ena'ö göna khönia haga zino, ba na latanö atö ba naha salaŵa, da'ö mbörö wa uli mbuania dania awe'e-we'e ba ösinia bakha rasonia afeto. Latanö ia ba danö saitö sibaga, tenga ba danö sabe'e sibai si so aerasi faoma fa'amangele nidanö (drainase) fa'alaŵa keasaman (pH) 6–7.[2]

Bua faoma bulu moguna ba wangomuhuo ngawalö kue. Hua da'ö khönia tefa'aso moroi ba flavonoid faoam terpenoid. Bua ndrima so khönia misa asam sitrat (harafiah: "asam jeruk") ma laŵa'ö ia sangasogö raso wa'aisö ba mbuania.


Umbu[bulö'ö | bulö’ö kode]

  1. Ir. H. Rahmat Rukmana (2005). JERUK BESAR, Potensi dan Prospeknya. Yogyakarta: Kanisius. hlm. 28. ISBN 979-21-0435-6. 
  2. Ir. H. Rahmat Rukmana (2005). JERUK BESAR, Potensi dan Prospeknya. Yogyakarta: Kanisius. hlm. 29. ISBN 979-21-0435-6.