Fondrakö ba Gunungsitoli

Moroi ba Wikipedia

Fondrakö ba Danö Niha, si tobali goi-goi si no lafaehagö ira satua mbanua meföna si tobali gohe-gohe ndraono si bohou ebua irugi ba ginötö ma'ökhö. Fondrakö ba Danö Niha nisura ba zura andre ya'ia da'ö fondrakö ba Gunungsitoli, ma si no irai so ba mbanua ba mafi wetaro ba Gunungsitoli simane da'a tou. Fatua lö latuhogö wanura ya'ia, ba moguna te ombakha'ö wa, ösi zura andre, tehalö moroi ba zi sambua mbuku nifazökhi ya'ira ira amada si no mame'e fa'abölöra, inötöra, bua wangera-ngera, ba ngawalö ziso khöra ba wanga'azökhi turia sisökhi sitola la baso niha sato. Hiza, no göi lafaehagö ba wamareta Kota Gunungsitoli, irege ba wa'aso mbuku da'ö, ba nga'örö moroi föna ba so zisambua fehede moroi khö namada wali kota Gunungsitoli, ya'ia da'ö, amada sotöi '''Ir. Lakhömizaro Zebua''' ba ifatohu fehede famasou moroi khö namada sosalahini Lembaga Budaya Nias[1]. Fondrakö Tölamaera, Fondrakö Sihene'asi, Fondrakö Onodohulu, Fondrakö Talunidanoi, Fondrakö Laraga, Fondrakö Banio Ni'owuluwulu, Fondrakö Hilidora'a, Fondrakö Heleduna. Fondrakö nifaehagö da'ö yaŵa, tesöndra ba Gunungsitoli, fetaro; Kecamatan Gunungsitoli, Gunungsitoli Idanoi, Gunungsitoli Selatan, Gunungsitoli Barat, Gunungsitoli Alo‟oa, ba Gunungsitoli Utara, ba hiza fefu nösi wondrakö andrö, oya ni fa'ema ba ngawua wehede, irege so manö wa'atebulö moroi ba zino lahonogöi ira amada salaŵa mbanua meföna. Heŵa'ae ba ginötö iada'a no ato zitekaoni ba wangodödögö fanura waö-waönia soguna ba ndraono nafuri, sitobali gohe-gohe ba wamalua fa'auri ba gotalua mbanua ba Danö Niha.

Fondrakö soguna ba niha ba Danö Niha, no sambua goi-goi soguna ba wa'auri niha ba he me inötö si no numalö, iada'a, ba simanö göi ba zi so föna, irege Ono Niha no sambua soi ba gulidanö si no mame'e tödö ba ngawalö gondröita zatua. Ba na la sawö, ba so zigöna khöra ma göna ira lakhalakha. Ba da'ö oroma hewisa wa'abölö wondrakö si no la'osara'ö ma si no larakö ira satua meföna. Ono mbanua, no labe'e ba dödöra ngawalö lala ni'ohalöŵögöigö ba wamalua gofu hada'ia sifakhai ba hada, börö na so zanawö ya'ia, ba alua khöra zi no larakö ira satua, ma lamane: i'ila hörö ba i babaya tanga, simane:

  1. Na so zanawö ba afatö waha
  2. Na so zanu'i (same'e tu'i-tu'inia), ba afatö mbagi
  3. Na so zonönö si no la tatugöi, ba aboto dalu
  4. Na so zo alösi, ba asila hulu
  5. Haniha zondra'u ba sangosilö'ögö, ya aetu nga'ötö, ya ase'e raha; ya lö mo ŵa'a badanö, ya lö molehe ba mbanua; ya simate lö lewatö, ya sitaya silömila sau

Ba Danö Niha, fondrakö so zilö'ö-lö'ö guna nia ya'ia da'ö simane nisura ba da'a mitou:

Fo'adu[bulö'ö | bulö’ö kode]

Ba högö zura andre, ya'ia da'ö fo faoma adu. Bada'a böröŵa wehedenia, adu. Na la osamuzaigö wanguma'ö ya'ia, fo adu, na ba li Indonesia tola laŵa'ö ia; perpatungan ma eluahania, hewisa niha ba wangi'ila adu andrö ba hewisa lala wasumangeta khönia. Ba hiza, no möi famanöi fangi'ila ba nono mbanua, moroi ba wehede adu andre si no lafarisayoi ba wame'e fasumangeta (pujian) ba hiza Ono Niha na so zisökhi ba asese laŵa'ö ia moadu so eluaha : baga, sökhi. No sambua da'a dane-dane ba wondrakö ya'ia da'ö fo'adu

Fangaso[bulö'ö | bulö’ö kode]

Ba Danö Niha, si no tobale dane-dane baero Fo'adu ya'ia da'ö Fangaso. Fangaso andre, ya'ia da'ö, fakhai ia ba wa'amokhö. Simane hewisa mbua zinanö ba laza, ba kabu, hewisa ba wanguri urifö, ba fangaso göi lafaigi moroi ba wame'e nifiza gofu hada'ia ba niha bö'ö, ma ba nono mbanua.

Fa'ölö-ölö Hao-hao[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fa'ölö-ölö hao-hao, hulö fakaole ma'ifu lelada wanötöi ya'ia ba hiza fa'ölö-ölö hao-hao, sambua bagia ba wondrakö sitobali fama'anö fa'auri ena'ö sokhönia wa'abe'e dödö ba ngawalö nibaya-bayania ba gotalua mbanua.

Fobarahao[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fobarahao ya'ia da'ö famöfögö hezo wetaro nono mbanua, ba zisambua öri ma banua, lala nitörö ya'ia da'ö laföfögö i'otaria mbanua sebua ofeta mbanua side-ide, ba tenga ha da'ö, ofeta ba wongambatösa, sifaudu ba nga'ötö moroi yaŵa ba hegöi sitengabö'ö sifatalifusö sahatö bangai.

Böwö masi-masi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Böwö masi-masi sambua fenaeta ba gotalua wa banuasa, si no ara so ba Danö Niha. Hiza böwö masi-masi andre, lö i fabö'öni wa'omasi ba niha, böwö tola latema dozi gofu haniha manö ira.

Fondrakö ba Gunungsitoli so 8 ngawua, molo'ö si no irai so ba mbanua ba mafi wetaro ba Kota Gunungsitoli, ya'ia da'ö:

Fondrakö Tölamaera[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fondrakö Tölamaera sambua fondrakö si no irai tefalua ba ngenoli hada ba Gunungsitoli. Hiza hada da'a ba alua ba gotalua nono mbanua nifa'ema faomi li, ni dunö-dunö zatua ba khö ndraononia, me ba ginötö da'ö, lönasa ato zangowuloi ngawalö zalua moroi ba ni sura, ha manö göi nifa'ema ba nidunö-dunö na ambö atö wotöngöni ngawalö huo-huo hada andrö, ba tetalu'i ba toröi furi wangi'ila. Ba Gunungsitoli, si no irai alua nifotöi Fondrakö Tölamaera so wenaeta wa'auri niha ba gangolifa hada si no la honogöi simane ba da'a mitou:

Fangaruwuni/fangaruwusi[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • Fangaruwuni/fangaruwusi tabina. Da'a tefalua na no manuge niha ba zisamösa ira alawe ba wongambatösa sibohou, ba la'andrö howu-howu khö zatua nono alawe, ba lawaö möi mangaruwu. Ni'ohera ba we amöi ba wangaruwu, ya'ia da'ö, molöwö, diwo sasoso, afo, ba lima rufia wirö (5 perak gulden) ba ama ina nono alawe la fofangandrö nonora ena'ö sanöndra howu-howu moroi khö Lowalangi, ba simanö göi ba dabina si no manuge niha, ena'ö itolo So'aya.

Fangombakha wa'atumbu ndraono[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • Fangombakha wa'atumbu ndraono. Ba wondrakö Tölamaera, na no atö tetabi wo'omonia, ba dongania ira matua, möi ia ba nomo nama matuania, ba wangombakha wa no tetabi ndrongania, onora. Ba hada Fondrakö Tölamaera si lö tola lö la'ohe ba wangombakha andrö, ya'ia:
  1. Sambua Hie mbawi sataha, mowa
  2. Bola nafo fao nösi so: dawuo, gambe, fangoyo, fino, bago
  3. Famalua röfi (fakhe faoma bawi sasoso ni löwö)
  4. Fanefe idanö
  5. Ömö ndraono khöndra ama matuania:
    • Na ono matua atö nononia, i'ohe gana'a fa'ebua sara balaki (fagölö ira sageu mbawi si önö alisi (6 alisi) ba fulu rufia wirö (10 perak gulden)
    • Na ono alawe, ba la'ohe gana'a siŵalu (fagölö ira sageu mbawi si öfa alisi (4 alisi) ba lima rufia wirö (5 perak gulden )
Hiza meno la babaya halöŵö andrö, ba so mbuala duania khö ma'uwunia ya'ia da'ö: löwö-löwö (fakhe ba bawi sasoso), bawi (sauri), manu (sauri), bowoa (so bakha mböra faoma adulo manu) Hiza bowoa si so bakha ösi andrö, la töwui ia faoma lalae laböbö.

Famaigi niha[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • Baero da'ö ba Wondrakö Tölamaera, no larakö nifotöi hewisa satua nono matua mamaigi niha khö nonora ira matua, tenga satua nono alawe zangalui matua nonora alawe.

Lafa'a[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • Lafa'a. Na no so niha si no aekhu dödöra, ba lala halöŵö tanöbö'ö, ya'ia da'ö lafareso döi, hadia fa'a döi nono matua faoma döi nono alawe, na ba wamaresora atö tesöndra wa afao döira, ba latohugö lala halöŵö ba wamakhai fa'asitengabö'ösa ba zidombua ngambatö. Ba na ba döira lö tesöndra wa'afao, ba la ombato'ö, me fa'a andre, ba wangalui fongambatösa si sökhi, te efa'ö moroi ba ngawalö gabula dödö.

Famalua li/Samatörö[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • La'osara'ö dödöra ya'ira satua nono alawe ba ono matua ba wanuyu sitobali samatörö ma si'o ba huhuo si no tebörötaigö ba wamakhai fa'asitengabö'ösa, irege fefu lala halöŵö sedöna tefalua, ba samatörö andre zama'ema fahasara dödö sidombua ngambatö.

Fame'e laeduru[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • Waö-waö huhuo wamakhai fasitengabö'ösa andre, ba hiza ba gangolifa wame'e laeduru so dombua wenaetania ya'ia da'ö:
  1. Fohu-fohu mbagi du'asa, ono matua ibe'e sara laeduru sifao fulu rufia wirö (10 perak gulden)
  2. Fame'e laeduru sindruhu, da'a ono matua i henagö, simane:
a. Sara laeduru
b. Sekhe-sekhe laeduru, ya'ia da'ö fulu rufia wirö (10 perak gulden)
c. Fanema li, fulu rufia wirö (10 perak gulden)
d. Hundra nomo, fulu rufia wirö (10 perak gulden)
e. Samatörö, fulu rufia wirö (10 perak gulden)

Fanunu Manu[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • Ba wanunu manu andre, ba so wenaeta nia, simane so nifotöi fanunu manu zamatörö, so göi nifotöi fanunu manu sebua ba baero da'ö ba gangolifa wanunu manu andre, so zanguma'ö ya'ia fangötö mbongi. Si lö tola lö'ö i henagö ono matua si no fakhai khöra ba sedöna manohugö lala halöŵö ya'ia wanunu manu, ya'ia da'ö :
  1. Sageu mbawi si ŵalu alisi (8 alisi) ba lima wulu wirö (50 perak gulden), sitobali fasumangeta khö gawe, ma lawa'ö ia aya gawe
  2. Sageu mbawi si önö alisi (6 alisi) sitobali owöliŵa, ma böwö
  3. Sageu mbawi si öfa alisi (4 alisi) sitobali tufa danga, ma böwö
  4. Sambua löwö-löwö nono mbawi faoma sambua boto-boto duo
  5. Fakhe toho sa zo'e fanu'a ba laraga (sa zo'e fagölö ira = 60 dumba ulitö, ma 30 dumba böra)
  6. Bola nafo sebua ba side-ide, molo'ö bosi
Baero da'ö yaŵa, ba nifalua tanö bö'ö ba gangolifa wanunu manu so lala halöŵö tanö bö'ö;
  • famaehagö khai-khai gana'a khö nuwu (perikatan ke pihak paman) fulu rufia firö (10 perak gulden),
  • fangohonogöi bongi nono zalaŵa (penentuan jadwal hari perkawinan),
  • fanguhugö ba famözi-aramba (pelaungan dan pemukulan gong), ba
  • famaböbö-döi nono matua ba ono alawe ba wangandrö (doa pemersatuan nama).

Fasekhe nono zalaŵa[bulö'ö | bulö’ö kode]

Soroi tou, ma laŵa'ö umönö simöi falemba khöra, möi ira mangandrö li, ba wanöndra sambua fehede ha wa'ebua la'andrö sitobali böwö ba wamalua fa'omuso dödö ba wamakhai fa'asitengabö'ösa, ba hiza ba ginötö da'a, ba tefalua fame'e ono nihalö. Ba halöŵö da'a, ni'ohe ndra alawe dome ma fetahö ndra ina moroi ba ndra matua, ya'ia da'ö ;

  • Bola nafo, fa'oya molo'ö si no la faehagö ya'ira sowatö
  • Önö hie (6 hie) mbawi faoma 5 rufia wirö (5 perak gulden) töinia sirakha dekhe mböwö
  • Sara waha mbawi, ba dua a matonga wirö (2,5 perak gulden)

Folau bawi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Folau bawi ya'ia da'ö inötö si sökhi ba wolohe bawi hada. Si to'ölönia sara ngaluo ma sahari fatua lö alua walöŵa. Nifalua ba wolau bawi ya'ia da'ö ;

  • Dua nga'eu mbawi, si no la henagö ba no so khönia misa ba galologonia guli nono goholu, no la fasindro ba newali, ba hiza lalau, mbölihae ba hiza ba nomo nirugira ma samalua falöŵa ma sowatö, latema mbawi hada andrö faoma famözi aramba. Meno mo ahonoa, ba faoma labe'e nafo, ba lafaehagö wanutunö golola mbawi, irege ofeta la böbö mbawi andrö, ba la fa gema-gema ba wanendro'ö gangolifa hada.

Onönöta ba wolau bawi, ni henagö dome, ya'ia da'ö ;

  • Tabo mbawi mbanua
  • Famaigi mbawi zo'ono
  • Famaigi mbawi mbanua
  • Fangalösö mbu mbawi zo'ono
  • Bola nafo (sebua ba side-ide)
  • Olöwöta (löwö-löwö sebua ba side-ide)
  • Salogotö
  • Suru duo

Falöŵa[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • fatua lö larugi newali zowatö, tome soroi tou lalau mbölihae, sifao famözi faritia moroi tou, ba yomo ba zowatö, labözi garamba, göndra, ba faritia, wanema'ö tome.
  • Fame'e sitambai mbawi walöŵa, fao göi ngandrö-ngandrö zangowalu, böbözu'a, samatörö ba solau bawi.
  • Fangowai ba fame'e afo
  • Fame'e bola mbambatö, famaehagö zumange mbambatö fao gadulo manu lima (5) zoyo ba öfa (4) zafusi.
  • Fame'e dalinga mbawi (so'i mböwö fasumangeta, ba fadoro'ösö)
  • Fangerai era-era mböwö

Ba wa'alua walöŵa andrö, ba so zi lö tola lö'ö la henagö ya'ira tome sangai niha, ya'ia da'ö :

  • Bulu nohi safusi
  • Tölu a matonga rufia wirö (3,5 perak gulden) soguna ba wanika gere-era mböwö
  • Famaso, dua a matonga wirö (2,5 perak gulden) soguna ba zangai halöŵö ugamo
  • Fanaba mbulu nohi molo'ö fetaro ba mbanua
  • Fasumangeta zatua ba watahösa, fulu rufia firö (10 perak gulden)
  • Fasumangeta khö nuwu, fulu rufia firö (10 perak gulden)
Na no lahenagö ngawalö zoguna andrö, ba latohugö wangerai böwö,fangolobigö bulu nohi ba famotu ono nihalö faoma fame'e ngona mböwö.
  • Fame'e tou ono nihalö, ba da'ö tefalua, wamatörö döi ni'owalu, ba la onoro ni'owalu.
  • Folohe mbayambaya wakhe, ma fanguma'ö bö'ö ya'ia da'ö ; Fame'e gö
  • Femanga ahe

Sifakhai ba wa'amate[bulö'ö | bulö’ö kode]

Ba hada wondrakö Töla maera, fa'amate no sambua nifaogö ba goi-goi hada simane;

  • Fangotome'ö. Ba wangotome'ö andre, ba wame'e gö zatua, si no tebai ma sarakhagö mondröi ulidanö. So dombua wangotome'ö,
    • Fetaro Side-ide, owulo ha iraono nia
    • Fetaro Sebua, lakaoni zifatalifusö, ba mangosara fefu, latatugöi gömö, na ono matua fa'ebuania Sazilo, ma önö (6) alisi, ba ono alawe, öfa (4) alisi
  • Na no aefa mate, so gömö ndraono zatua zimate andrö ba zitenga bö'ö faoma ba wabanuasa simane
  1. Ö zimörö bongi, faebua mbawinia öfa (4) alisi, moguna ba zozago simöii ba wa'abu dödö fatua lö muko'o
  2. Fabaliŵa, fa'ebuania dua wa sazilo (2 x 6 alisi ), ni be'e ba wabanuasa
  3. Nisolo, fa'ebuania dua wa sazilo ( 2 x 6 alisi ), ni be'e dozi niha si tohare, ni'odöra
  4. Fomböi nose, fa'ebuania dua wa sa zilo ( 2 x 6 alisi ) ba wangahaogö ose
  5. Fanu'a hasi, fa'ebuania önö ( 6 hie ), ma na iada'a ia 6 x 2 kilo, 12 kilo, sambua hie = 2 kilo
  6. Famo'omo ma fangahaogö hasi, fa'ebuania önö ( 6 hie )
  7. Solau eu, fa'ebuania önö ( 6 hie )
  8. Sogao tanö, fa'ebuania önö ( 6 hie )
  9. Famözi aramba, fa'ebuania dua wa sazilo ( 12 alisi )
  10. Wandri-wandri,ma lawa'ö ia sangahaogö gaba-gaba, fe'ebuania önö ( 6 hie )

Baginötö da'ö ono alawe si no lahalö, la'ohe mbawi si no la tatugöi sifaudu ba wanika era-era mböwö, na amania so'ono ya'ia atö zimate, ba ömönia fa'ebua önö alisi / sazilo (6 alisi), ba na inania so'ono atö, ba i'ohe gömönia fa'ebua öfa ( 4 alisi )

Si fakhai ba wamasindro omo[bulö'ö | bulö’ö kode]

Ba Danö Niha, no oya ngawalö lala hada nitörö, tenga ha ba wa'omuso dödö, ba tenga ha ba wa'abu dödö. Hulö zimane ba famasindro omo. Ba Gunungsitoli ba no so zi no la'osara'ö lala halöŵö na so zamasindro omo, simane;

  1. Fogaoni Tuka, ba da'a so zi lö tola lö'ö ihenagö samasindro omo ya'ia da'ö
    • 5 rufia firö, ba wamatö gazi tuka matonga khö tuka ba matonga khö wabanuasa
    • Fanu tanö, 5 rufia firö,fagölö wombagi ya'ia, matonga khö tuka, ba matonga khö wabanuasa
    • Fondröni eu 5 rufia firö, ba afo wabanuasa
    • Fangai mbaha tuo, halöŵö da'a ba wamahö eu siföföna sibai, 2,5 rufia firö ni bagigö ba tuka matonga, ba si matonga tanö bö'ö tebua khö wabanuasa
    • Famasindo, famanöi döla-döla nomo, 5 rufia firö, matonga khö tuka, ba matonga khö wabanuasa
    • Fanagöi, ma fame'e bulu nomo, 5 rufia firö, matonga khö tuka, ba matonga khö wabanuasa
    • Fanaba gahezagö5 rufia firö fefu khö tuka faoma afo
    • Fame'e botombumbu, 2,5 rufia firö inönö afo
    • Fanaŵi bawandruhö, 2,5 rufia firö inönö afo
    • Fanaŵi sandrela, 2,5 rufia firö inönö afo
  2. Mörö duka, ba wemörö duka ba nomo si bohou andrö, ba sokhö omo, ibe'e barö dandraya wöröma duka 5 rufia wirö, ba 2,5 rufia wirö khö nawö duka, ba lafodiwo ia sara nono mbawi.
  3. Fanaŵa omo, so gömö zokhö omo simane; Ömö khö zalaŵa hada,Famedadao 6 alisi, Fanagöi 6 alisi, Fanaŵa 6 alisi

Ömö khö duka, tambai zimbi, sara waha, uwu galakhaö, ösi mbawi dua figa, olöwöta, fanefe idanö 10 rufia firö, ba hiza tuka mame'e löfö nomo

Fanu'a bawi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Ba Gunungsitoli, ba wondrakö Tölamaera fanu'a bawi lawa'ö ia afore sitölu ya'ia da'ö; Afore mböwö, ni oguna'ö ba wangerai fa'ebua mbawi soguna ba mböwö Afore horö, ni'oguna'ö na so zanawö ngawalö zi no la tatugöi Afore wa'amate, fangerai wa'ebua mbawi na so wa'amate. Banua sangoguna'ö fondrakö Tölamaera, ya'ia da'ö; 1. Desa Onowaembo 2. Desa Ombölata 3. Desa Lewuöguru Idanoi 4. Desa Awa'ai 5. Desa Fadoro 6. Desa Hilihambaŵa

Fondrakö Sihene'asi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Simane si no la'ila niha ba Danö Niha wa Sirao mo'ono ia Daeli, sasese laŵa'ö khönia Daeli Sanau Talinga/Daeli ba Gambölölangi samösa mböröta Nono Niha ba Danö Niha nidada ba Gunungsitoli Idanoi. Ba nga'ötönia si felewitu, Ono Daeli sotöi Gea so dasiŵa nononia (9), daŵalu (8) ndramatua ba samösa (1) ndra'alawe. Fa'aurira no mozikhö sibai, ya'ira toröi mbanua Tölamaera, so wölö-ölö wohalöŵö ba danö, ba sialu. Ba no mozikhö sibai wa'aurira ba da'ö. Simane naso gahuluara, ba tebai manö latatawi fatua lö si tohare fa zamösa si lö hadöi ba da'ö. Ba tema samusa ma'ökhö, so gahuluara ya'ia da'ö la handro nago safusi, hiza ba ginötö da'ö alua deu sabölö-bölö sibai irege molu nidanö Idanoi, hiza darua nono Gea sotöi Garilawö ba Ŵeŵesesolo no tetu'u'u ba zitambai nidanö tebai la'ötö me molö sebua sibai. Ba no ara sibai labaloi ba lö fa'alö molö andrö, irege latatawi manö gahuluara no mege ba labe'e yaŵa dana göra, ba mahemolu mbanua ba lafatenge ba zitambai nidanö andrö ba wame'e urakhara moroi ba nago safusi, ba no da'ö mbörö wa'udusa ba nono Gea, la saŵa mbanua bö'ö. Ba da'a tou so wetaro nono Gea ma waö-waöra;

  1. Garilawö faoma Ŵeŵesesolo lalau mofanö ba Nalawö ma ba kecamatan Bawölato ia iada'a,
  2. Garilawö i'ohe ndraononia sotöi; Humendru, Hinare, Laowö
  3. Ŵeŵesesolo fao khönia ndraononia; Larosa ilau mofanö ihene mbewe nasi ofeta ia ma laŵa'ö Lahene nasi Baŵa-ladu, dan menetap ba mangahono ira ba Nalawö, mohalöŵö ba danö, me no lalau faramisi ba zowanua bada'a ba no so wa'ahele dödö Silima Börödanömö , ba mbanua Nalaŵö, bada'ö ato sibai Taföna'ö.

Tandrösa Fondrakö Sihene'asi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Simane fondrake tanö bö'ö si so ba Danö Niha, ba no oi so dandrösania hana wa la osara'ö dödö ba wamalua balö huku da'ö. So dombua dane-dane wamalua fondrakö Sihene'asi;

  1. Ba wangide-ide'ö ni'oguna'ö ba lala wamalua owasa, simane karate ( kefe ), firö, ana'a ba bawi
  2. Ba wangide-ide'ö ni'oguna'ö ba lala halöŵö böŵö ba wangowalu, fongambatö

Banua sifao ba nöri Fondrakö Sihene'asi (Öri faoma desa) ya'ia da'ö simane bada'a tou :

Öri faoma Desa sifao Fondrakö Sihene'asi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Öri sifao ba Fondrakö Sihene'asi[bulö'ö | bulö’ö kode]

  1. Banua fetaro Öri mado Gea
  2. Banua fetaro Öri mado Larosa
  3. Banua fetaro Öri mado Laoli
  4. Banua fetaro Öri mado Farasi
  5. Banua fetaro Öri mado Bate'e
  6. Banua fetaro Öri mado Hura
  7. Banua fetaro Öri mado Waruwu

Desa sifao ba Fondrakö Sihene'asi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Moroi ba Kecamatan Gunungsitoli-Idanoi

  1. Desa Siŵalubanua I
  2. Desa Siŵalubanua II
  3. Desa Simanaere I
  4. Desa Simanaere II
  5. Desa Dahana
  6. Desa Bawadesölö
  7. Desa Hilizaritö
  8. Desa Hilimböwö
  9. Desa Tulumbaho
  10. Desa Sifalaete

Ösi Fondrakö Sihene'ösi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Afore fanu'a bawi[bulö'ö | bulö’ö kode]

  1. So tölu gafore si no la'ila niha ba Danö Niha ya'ia da'ö;
    • Afore niha raya (3 wa 5 alisi), lö la'oguna'ö
    • Afore niha yöu (ni'omanu-manu), lö la'oguna'ö
    • Afore Tölamaera (8 saga = 1 Alisi), lö la'oguna'ö
  2. Afore no la osara'ö dödö ba angetula wangoguna'ö ya'ia simane ba da'a tou;
    • Afore (fanu'a ha wa'ebua mbawi) 12 saga = 1 alisi
    • Lauru (fanu'a ha wa'oya wakhe, ulitö, böra): 5 dumba = 1 lauru, 12 lauru = 1 fiku
    • Hie/Ni'owuru (Fanu'a ha wa'ebua mbawi ni'unagö) 1 hie = fa'abua si 6 teko mböra

Sifakhai ba wangowalu[bulö'ö | bulö’ö kode]

  1. Famaigi Niha (iramatua mangalui niha ofeta mongambatö). Si'oföna sibai la fatenge samösa ba nomo nono alawe sedöna möi la'ondrasi, ba wame'e turia wa ba ginötö si no latatugöi so zimöi fatome khöra, ba na no latema duria andrö satua nono alawe ba na lö fatimba khöra ba a'ozu nono matua sedöna möi umönö andrö faoma ira awönia mato hadauga ba nomo nono alawe.
  2. Fame'e laeduru (laröi laeduru khö nono alawe)

So dombua lala nitörö ba wama'e laeduru ba wondrakö Sihene'asi ya'ia da'ö

    • Na satua nono alawe zimöi mamaondragö laeduru ba nomo nono matua, ba hiza satua nono alawe sifao talifusönia sahatö faoma fao khöra samatörö ma si'o, ma talake ba la fahuhuosi hewisa wamakhai fongambatösa, ba so zi lö tola lö la'a'asogö ira ono matua, ya'ia da'ö
      • Si'oföna : labe'e gö domera andre (moroi ba nono alawe) ba lafodiwo ira sasoso fa'ebua 5 alisi
      • Sidua: la be'e laeduru faoma 20 rufia firö ba sageu mbawi sauri fa'ebua 6 alisi, 1 waha sataha, ba khö zamatörö ma si'o, ma talake fa'ebua mbawi sauri ya'ia da'ö 4 alisi, ba 10 rufia wirö
    • lala sidua baero satua nono alawe zimöi ba nomo nono matua, iada'a satua nono alawe zimöi ba nomo nono alawe, ni ohera ba wame laeduru andrö ya'ia da'ö; sara laeduru, sageu mbawi fa'ebua 4 alisi, 20 rufia wirö, ba la'ohe nafo, na no awai lala halöŵö ba satua nono alawe ifa'ohe'ö mbawi sauri khö nono matua sedöna tobali umönö andrö, sitobali masi-masi.
  1. Fanunu manu, sambua fenaeta ba gangolifa wangowalu ba wondrakö Sihene'asi. Lala nitörö ya'ia da'ö, moroi ba nono matua sifao ndra satua mbanua ba salaŵa hada, möi ba nomo zowatö ma ono nono alawe, la'ohe nafo, ba bawi sageu sauri fa'ebua 6 alisi ba laröi wirö faebu 20 rufia, ni tötöi ayagawe
  2. Fangötö Bongi

Fondrakö Onodohulu[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fondrakö Talunidanoi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fondrakö Laraga[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fondrakö Bonio Ni'owuluwulu[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fondrakö Hilidora'a[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fondrakö Heleduna[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fefu nisura yaŵa ba da'a no sambua turia sisökhi ba ndraono sibohou ebua, si no oya wa'awuwu ba wangi'ila goi-goi hada ba khöda. Böi ua hada, Li Niha manö ba no hulö zambö lela wanötöi ya'ia, ato zilö mangila hezo la'oguna'ö wehede simane : ya'ugö, ndra'ugö no faruka fakhöyö.

Umbu[bulö'ö | bulö’ö kode]

  1. Tim Penyusun(18 November 2019),"Fondrakö di Kota Gunungsitoli', mufaigi me 24 Januari 2021"