Bua Lada

Moroi ba Wikipedia
Gambara Lada Limi

Lada ba Danö Niha no sinanö saoha tumbu. Lada andre ba na laŵa'ö ba li Indonesia ya'ia da'ö cabai ma lombok. Hiza lada no fao ia ba gangolifa zinanö sowua ba zinumbua genus Capsicum. Buania andre, ba no faogö ia hulö mbuluge ma sayu, ba töra-töra no sitobali fangami gö sifao ia ba faramasa. Raso lada andre, ya'ia da'ö akhulada. Ba lö si lö mangila ya'ia ba danö Indonesia ba simanö göi ba zi sagörö Asia Tenggara si no mame'e fa'ami ba ngawalö gö. Hulö zimane ba gö ba mbanua Padang ba simanö göi mbanua Medan ba Sumatra. No. hulö zi lö manga ira na lö falukha ira lada.[1]

Fangoguna'ö Lada[bulö'ö | bulö’ö kode]

Lada soyo ma lada sebua (Capsicum annuum L.) no la'ila fefu niha wa tola möi fangalui sebua, me lafahulö niha. Hiza lada andre, ba oya khönia misa kimia soguna ba wa owaöri niha.[2]. Sun et al. (2007) iwa'ö ba da'ö wa ba lada tesendra antioksidan soguna ba wozago boto moroi ba ngawalö wökhö. Antioksidan tesöndra ba lada sowuge'e simane lada limi. Hiza, tenga ha da'ö zi so ba lada limi so göi khönia Lasparaginase faoma Capsaicin soguna ba wolaŵa faosa samu'i (kanker) (Kilham 2006; Bano & Sivaramakrishnan 1980).

Lada (Capsicum annum L) sinanö si no oya la tanö ira sohalöŵö ba danö ba Indonesia ma ba zisagörö ulidanö, lö fa atetaha ma lö laku, [3] ba oya guna ba wa'auri niha simane so khönia misa zat capsaicin soguna ba wolaŵa fökhö faosa samu'i. Ba hiza ba lada göi so khönia vitamine ya'ia da'ö vitamine C.

Lala wananö lada[bulö'ö | bulö’ö kode]

Lada ma ba li Indonesia Cabai ma zui lombok tola fao göi ia ba gangolifa suku terong-terongan (Solanaceae) ba auri ba naha sadogo-dogo ba ndraso ba ma ba hili. Sinanö lada andre ba vitamen si so khönia baero vitamin C ba so göi khönia vitamine A faoma so wanikha atsiri capsaicin, sanga'asogö fa'akhulada ba same'e fa'aukhu na la'a ia yamendrua na lafaogö ia ba faramasa wondrino. Lada andre ba aoha sibai wananö, tola manö föna nomo ma ba naha si so tambu, auri ia, irege manolo niha lö mowöli lada ira

Lada andre ba alio sibai auri ba danö saitö, lahaogö lafohufa mbörönia ba auri ia. Si baga sibai na latanö ba mbaŵa si tölu – baŵa si öfa na tanö nia tanö sabe'e. Lada andre, ba lahalö danömönia moroi ba hunö, lafazaewe, ba mau lewiö ia ba tola la'ananö'ö. Na latanö lada ba hunö si no la sihoi moroi ba mbuania ba la'okhoi'ö ena'ö oköli, ba aefa da'ö amena lahayaigö. Ba zi sa hektar danö, tanömö nia so ba zi 2-3 kilo fa'egebuania ba zi 300-500gr ero sambua mbuania.

Salua ba wananö lada[bulö'ö | bulö’ö kode]

Na lafaigi wananö lada ba danö Indonesia, so ma'ifu daha-taha ya'ia ba wöla samakiko sinanö, da'a möi ba wamakao ya'ira sohalöŵö ba danö ba wananö lada. Irege tebai niteu mbuania panen[4]. Fangombakha moroi ba Departemen Pertanian RI tahun 2006 fa'atekiko zinanö lada andre ikhamö 35% moroi ba niteu. Ba hiza na lafaigi moroi baero ba na sökhi sibai mbuania, ba na labokai dania ba so bakha khönia guö-kuö ni'a'asogö teteho larva lalat. Samakiko si no taraso ba niha sananö lada ya'ia da'ö teteho mbua ma lalat buah Bactrocera carambolae. Ba da'a lö tandra-tandra ba hiza lafakiko zinanö andrö. Da'a wökhö lada ba danö Indonesia, irege itaria lö hare ba niha sohalöŵögöigö ya'ia.

Baero deteho ma lalat buah, Kutudaun Myzus persicae (Hemiptera: Aphididae) da'a göi samakiko tanöbö'ö ma föla tanö bö'ö samakiko irugi fa'atekiko mbua 80%. Lala wolaŵa ya'ia la fofa faoma dalu-dalu wöla ma insektida nabati ekstrak Tephrosia vogelii faoma Alpinia galanga. [5]

Folaŵa föla[bulö'ö | bulö’ö kode]

No oya zi no lalau niha sananö lada ba wolaŵa föla samakiko andrö, ba hiza itaria lö fefu tola göna yamendrua na ebolo kabu lada andrö baero da'ö no fasalatö niha ba wofofa föla me dalu-dalunia andrö tola möi fökhö ba zimanga ya'ia, ma langu sebua ia.Börö da'ö lafarou ba wangoguna'ö insektisida sintetik me lafaigi aoha wanöndra ya'ia ma tesöndra na la'öli ba baga göi ba wamoloi föla. Baero insektisida sintetik, insektisida nabati simane kacang babi Tephrosia vogelii, jeruk purut Citrus hystrix, serai wangi Cymbopogon citratus No oya manolo niha ba wamoloi föla. [6]

Adiyoga faoma Soetiarso (1999) lafatunö wa 80% zananö bulugeu no la'oguna'ö pestisida bo wolaŵa föla samakao sinanö. Ba he no simanö, hiza insektisida andrö asese toröi khönia misa residu si tola tobali fökhö ba niha (Duriat 1996). Baero harago insektisida sintetik maha sibai, ba simanö göi ba wökhö si tola manö göna ba niha börö dalu-dalu wöla da'a, da'a zimöi börö wa latimbagö lada ini fa'ohe'ö ba mbanua soi bö'ö misa me so khönia misa langu moroi ba dalu-dalu wöla nifofa khönia. (Caswell & Modjusca 1996). Ba gotalua insektisida soya la'oguna'ö ba wöla lada ya'ia da'ö Diazinon, Dursban, Supracide, Tamaron na la faigi ikhamö 3-5%, faoma Agrothion (Pracaya 1991).

Umbu[bulö'ö | bulö’ö kode]

  1. Wikipedia Indonesia, "Cabai", mufagi me 6 Maret 2021
  2. Sayuti A. 2006. Geografi budaya dalam wilayah pembangunan daerah Sumatra Barat. Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Proyek Inventarisasi dan Dokumentasi Kebudayaan Daerah.
  3. Kardinan. 2002. Pestisida Nabati Ramuan dan Aplikasi. Jakarta: Penebar Swadaya.
  4. Kalshoven, L.G.E. 1981. The Pest of Crops in Indonesia. Jakarta: PT. Ichtiar Baru Van Hoeve.
  5. Toksisitas Ekstrak Tephrosia vogelii dan Alpinia galanga terhadap Myzus persicae pada Tanaman Cabai
  6. Evaluasi Lima Ekstrak Tanaman sebagai Penolak Lalat Buah Bactrocera sp. (Diptera: Tephritidae) pada Cabai Merah.

Umbu baero[bulö'ö | bulö’ö kode]