Henu

Moroi ba Wikipedia
Rayap
Rentang fosil: Zaman kapur akhir– sekarang
Coptotermes formosanus
Klasifikasi ilmiah
Domain:
Kingdom:
Filum:
Kelas:
Superorder:
Order:
Infraorder:
Isoptera

Brullé, 1832
Famili

Lihat teks

Tuho gö henu andre baero selulosa si so ba geu, simanö göi selulosa si so ba zawu mbanua, du'u, karate, karton, nukha ba ngawalö guli zinanö. Henu andre la'a göi dalimbo sauri ba mboto geu si so ya'ira ma ba nahia hezo auri ira. Ngafu henu andre moroi ba sub-famili Mastotermetinae (famili Termitidae) sangorifi dalimbo Termitomyces (Basidiomycetes) moroi ba ngafunia, talimbo da'e la'a henu sawuyu ma sawena mamoto. Ba hiza henu tenga ha ngawalö gö ni sura moroi yaŵa ba da'ö, tambu tobali ö henu si so protein, karbohidrat, mikroorganisme danö ba polyphenolic. So ba zi 60% moroi ba ngafu famili Termitidae simanga tambu si tobali tuho gö henu andre.
Fali, Henu si no atua

Henu ba Danö Niha, tenga sawena la'ila, me henu andre, arakhagö falukha ero ma'ökhö ba mbolo kabu. Henu andre so zanötöi ya'ia faoma fogaoni; anai-anai ma ba li Indonesia asese lamane; semut putih ya'ia da'ö fao ba serangga sosial angolifa moroi ba ordo ma infraordo, Isoptera, angolifa moroi ba ordo Blattodea[1][2] (Tea-tea) so zanötöi göi faoma: Katea si no oi la'ila sa'ae niha fao ba gangolifa hama so guna ba wa'auri niha. Henu andre la haogö gazuni ma nahia ba geu ba tenga ha la iagö geu andre, hiza labali'ö ö irege eu si so henu andre, tebai nifake sa'ae aya-aya ba zoguna ba nomo, simane; döla-döla nomo si so henu, buatö, ba tanöbö'önia irege möi fa'atela ba niha.

Fa'atekiko geu börö henu.

Fanötöi henu andre, sindruhunia tefaehagö ba wanötöi aurifö, heŵa'ae so ngawalö zikhala sifabö'ö-bö'ö ni'ila niha, simane ni'ila ba ngafu zikhö, faöhö, btn. Ba zi sambua ngawawa, henu andre lö mo'afi. Hiza, so ngawalö henu irege larugi wenaeta wa'auri mo'afi, ba möi ira baero na ba ginötö böröta mbaŵa deu, irege asese tobali tandra ba niha wangi'ila inötö fa'afalali mbaŵa moroi ba mbaŵa lökhö ba mbaŵa deu. Fe'amöi baero henu so afi andre, ma asese latötöi ia fali, ba zi tanö'owi ba lakhamö-lakhö zi so haga, da'a ni'ila niha ba Danö Niha ya'ia da'ö; Fali ba li Indonesia lamane laron ma kelekatu.

Omböila[bulö'ö | bulö’ö kode]

Henu andre, auri ba geu, ba garate, ba nukha, btn. Sikhalania ya'ia da'ö hulö zikhö, ha ya'i la'a-la'ania awuzi-fusi. Henu mongawawa ia ba geu si no aso'a tou ba danö ba ba zabasö-basö. Henu, aurifö samakiko sinanö sauri, tola manö da'ö wamunu sinanö si no la'iagö henu, ba zi lö ara sibai, sinanö andre, mate.

Habitat[bulö'ö | bulö’ö kode]

Henu, omasi sibai ira ba nahia sogömi-gömi ma si lö hadöi haga, mongawawa, ba hiza lö fataha ira ba zi so haga. Da'a mbörö wa la'iagö geu, me tebai fataha ira ba zi so haga. Henu andre, lala wa'aurini arakhagö fagölö ira lala wa'auri waöhö, sigu-sigu, geto, btn, ya'ia da'ö so khöra wo mbagigö halöŵö, simane; halöŵö ba wangoya'ö ngafu, henu da'a ha da'ö halöŵönia ba wamoto henu sibohou. Ba tenga ha da'ö; so razo ba ratu ba samatörö tanöbö'ö, tefa'ele'ö moroi ba wa'ebua mboto, ya'ira andre zolohe ma samatörö henu tanöbö'ö. Ba fefu zegebua boto andre, la zago ira ngafu henu soya. Baero da'ö so henu so halöŵö.

Henu sohalöŵö, ide-ide mbotonia moroi ba henu sitobali razo ma samatörö. Faehuta ndra henu so halöŵö andre moroi ba henu tanöbö'ö ya'ia da'ö so worö-forö ba högöra, soguna ba wozago ya'ira moroi ba nudu. Henu da'a oya ira moroi ba henu tanöbö'ö, ba ya'ira zohalöŵö zangalui ö ba sangahaogö azuni ba geu ma ba danö.

Fangahaogö nahia ba geu ma ba dambu =[bulö'ö | bulö’ö kode]

Henu nifetaro sitobali henu so halöŵö, lala wangahaogöra nahiara ya'ia da'ö moroi ba danö ma ba dambu-dambu sabasö-basö, eu, idanö gararo, ba moroi ba zita'unö henu samösa. So ngawalö wenaeta nahia henu ya'ia da'ö; naha fetaro henu, naha wo owuloi nidanö gararo henu, naha wango'ya'ö, faoma nahia wangowulo ö. Fangahaogöra nahia andre, no mobate'e-bate'e si tobali fe'amöi bakha nangi, ba tola aoha khöra welalö.

Ha sara dödö ba wangowuloi ö[bulö'ö | bulö’ö kode]

Henu andre, mangalui ö ira ero inötö ni'ohalöŵöigö henu sohalöŵö. Fefu gö ni'owuloira ba tobali soguna ba henu ma'afefu ni'irö'öra ba mbate'e naha gö si no la'ehaogö. Da'a lafalua sitobali fangöhöna ö soguna ba ginötö tohare mbaŵa wa'okafu-kafu. Me na abasö-basö ma na moteu, henu andrö tebai mohalöŵö ba wangowuloi ö simane na baŵa lökhö sito'ölö. Ba hiza, talimbo si so ba nahia henu andre, no sambua duho gö sangorifi henu.

Guna gazuni ma nahia henu[bulö'ö | bulö’ö kode]

Henu andre, no tobali aurifö samakiko ba wa'auri niha, hiza so göi wa'amogunania. Molo'ö famareso ba wamahaö si no lafalua ya'ira ere ba wa'atua-tua, ya'ia da'ö ba Amerika Serikat wa sinumbua si so henu ma ba zifasuinia so henu, hiza sinumbua andrö tedou khönia wa'afataha wa'auri moroi ba zinumbua tanöbö'ö simane fataha ba wa'aukhu zino, ba tenga ha da'ö, tobali tandra wa hezo tafalukhaisi so henu, hiza tanö ba da'ö, atabö ba tola möi tandra we'aso nidanö si tobönö ba wa'auri zinumbua ba da'ö.

Fe'aso gazuni henu no möi fa'owaöri ekosistem si so ba zifasui nahiara andrö. Azuni henu, ikhamö fa lima meter wa alaŵa, sitobali tandra ba gurifö tanöbö'ö wa so gumbu nidanö bada'ö simöi fanolo ba gurifö bö'ö. Heŵa'ae oi la'ila niha wa henu andre, aurifö samakiko, hiza azuni henu tobali fanolo ba gurifö tanöbö'ö ba same'e tandra ba niha wa so nidanö ba zifasui nahia henu andrö, ba tanö si so ya'ira, atabö zinanö.

Folaŵa ngawawa bö'ö[bulö'ö | bulö’ö kode]

Henu si so ba geu sabasö-basö, asese tefakao ira moroi ba zikhö soyo ba saitö zihulö gegewukhö. Sito'ölönia, sikhö saitö andre, lalau manöi ba nahia henu ba la fakiko ba la alui henu sohalöŵö ba lafakao, ba zi lö ara, ba lafakao henu irege mate fefu.

Kultivasi[bulö'ö | bulö’ö kode]

Siklus fa'auri henu andre, ya'ia da'ö tebörö moroi ba gadulo ba numalö ba larva. Larva da'a ba manöi numalö ba henu side-ide nifotöi nimfa (nymph). Ba ginötö tedou numalö ba henu satua, ba tebörögö alua wamöfögö ngawawara, he sitobali henu sohalöŵö ba simanö göi henu tanöbö'ö.

siklus hidup rayap
Siklus wa'auri Henu numalö ba Wali

Henu andre, mamoto ira ba ginötö aefa deu. Henu sangadulo ma samoto fabö'ö ira henu sohalöŵö. Henu sangadulo sikhala mbotora fabö'ö ma'ifu moroi ba henu taböbö'ö anau-nau ma'ifu mboto henu andre, ba lö ara sibai ba mate henu da'a. Afi henu, alio sibai aheta moroi ba mboto, ba na aekhu atö ba naha sisökhi ba da'ö haogö zui gazunira. Ba gotalua henu andre na so zi tefili tobali ratu, boto wali sihene lö sa'ae anau-nau ia, me alua wa'abö, me ha fangadulo lua-lua wa'auri zihene wali andre.

Na no aefa wali saheta afi andre ofeta ira ba nahia sibohou, ratu si tefili tobali razo ia ba da'ö. Hiza ratu andre henu sanau noso ba gulidanö, ikhamö ba zi 50 fakhe. Sito'ölö nia ngawawa zikhö tanöbö ha ba zi ha'uga waŵa ma ba zi ha'uga hari ba no mate, ma simane ngalö-ngalö auri ha ba zi ha'uga jam ba mate.

Ba ginötö alö wangadulo ratu, latolo ia henu tanöbö'ö si lö tefili tobali ratu ba lahalö halöŵöra wangadulo heŵa'ae fa'oya gadulora tenga simane na ratu zangadulo. Da'a zimöi fangalio wa'oya henu.


Fangoguna'ö[bulö'ö | bulö’ö kode]

Henu so fasafi (rayap sebagai pengurai)[bulö'ö | bulö’ö kode]

Dekomposer mazui pengurai ya'ia da'ö organisme simanga organisme si no mate ba sasao moroi ba organisme tanöbö'ö. Henu samasafi andre manolo ba siklus nutrisi mangawuli ba ekosistem.

Dekomposer sombali'ö tanö bada'ö, atabö. Zat simane karbon, idanö, ba nitrogen tefangawuli ba ekosistem moroi ba henu samasafi. Sifao ba duma-duma samasafi (dekomposer) ya'ia da'ö serangga, elewazi, bakteri, talimbo, kuö-kuö, lactobacteria, tea-tea, ragi, sigi, mömö, ba actinomycetes

Faniaga[bulö'ö | bulö’ö kode]

Apakah tumbuhan/binatang tsb. diperdagangkan? Dalam bentuk apa? Sebesar apa keuntungan ekonomis yang diperoleh? Apa perannya dalam pendapatan satu negara?

Onönöta[bulö'ö | bulö’ö kode]

Adakah hal yang khusus pada tumbuhan/binatang tsb. yang tidak umum dan merupakan informasi berharga? Ada ritus khusus yang berhubungan dengan tumbuhan/binatang ini?

Basoŵa[bulö'ö | bulö’ö kode]

Di sini ditulis daftar buku yang membahas tanaman/binatang tsb. dan belum disebut dalam tulisan.

Khai-khai baero[bulö'ö | bulö’ö kode]

Di sini ditulis situs web utama yang membahas tumbuhan/binatang tsb. kalau ada

Umbu[bulö'ö | bulö’ö kode]

  1. Krishna, Kumar; Grimaldi, David A.; Krishna, Valerie; Engel, Michael S. (2013). Treatise on the Isoptera of the world. Bulletin of the American Museum of Natural History. 377. American Museum of Natural History. hlm. 1–2704. 
  2. Beccaloni, George; Eggleton, Paul (2013-08-30). Zhang, Z.-Q., ed. "Order Blattodea" (PDF). ZOOTAXA. Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness (Addenda 2013). 1 (3703): 46–48. doi:10.11646/zootaxa.3703.1.10. Mufaigi me 2014-12-02. 
Sura andre awena börö zura nasa. Moguna munönö ba mubönökhi nösinia.
Wikipedia no halöŵö nifalului zato.
Tolo Wikipedia ba wanohugö wanura ya'ia, na so khöu onönöta nösi. Saohagölö.