Sibaya

Moroi ba Wikipedia

Sibaya ya'iada'ö fehede nifake ba wogaoni ma ba wanötöi talifusö nina ira matua, he sabölö atua ba he göi sabölö awuyu moroi khonia. Ösi wehede da'a fabö'ö ia ba nösi wehede paman ba Li Indonesia. Na ba Li Indonesia, fehede paman tefake ba wogaoni ma ba wanötöi fefu dalifusö nama ba talifusö nina ira matua. Molo'ö hada ma sito'ölö ba nono niha, fehede sibaya andrö tefake ia ba wanötöi fefu ndra matua talifusö nina, i'otarai ba dalifusöbia sindruhu numalö ba ndra matua sisambua banua khönia irugi fefu zi fagölö mado khö nina, gofu hezo manö toröi ira. Duma-dumania, samösa ina moroi ba mado Gulö. Fefu ndra matua mado Gulö i'otarai ndra akhi ga'ania ba nomo, banuara, irugi ba mado Gulö ba zisagörö ulidanö tefötöi ma lakaoni khöra sibaya ya'ira iraono nina andrö.

Na fehede nifake ba wogaoni talifusö nama ya'ia da'ö ama sia'a, ama talu, ma ama siakhi molo'ö fetaro nama bakha ba watalifusöta. Na ama andrö ono sia'a, ba talifusönia ira matua andrö tatu manö ira akhinia fefu. Ganetenia (akhinia) tetötöi da'ö ama talu, gofu hadauga manö wa'atora baero ziakhi, ba talifusö nama sabölö awuyu tefotöi da'ö ama sakhi (siakhi).  

Niha nifosumange[bulö'ö | bulö’ö kode]

Ba Danö Niha, nifotöi sibaya andrö ba ngenaoli niha nifosumange. Hadia mbörö? Börö me ya'ira andrö zitobali tanömö, talifusö nina sangatumbu'ö niha. Andrö börö da'ö, nifotöi sibaya asese la'amaedolagö ira ba ngöfi nidanö khö zanga'i talifusöra ma zui ulu nidanö khö ndra ono mbini'öra. Fetaro zibaya si raya ba ono mbini'öra si yöu. Eluahania, fetaro zibaya andrö ba abölö alaŵa moroi khö nama (ayah) ma ono mbini'ö. Andrö börö da'ö lö-tola-lö tefosumange ira. Horö sebua ba nono Niha na so zamadaö ma molaŵa sibaya.

Famosumange sibaya[bulö'ö | bulö’ö kode]

Oya lala wamosumange sibaya. Si'oföna tefosumange ba wehede. Sidua, ba tefosumange ba gamuata nifalua khöra. Famosumange ba wehede ba sifagölö ba zato da'ö, yaia da'ö te'owai ma tafehede ira na falukha ba lala. Famosumange ba gamuata ba nifalua nono mbini'ö na i'ila zibayania. Duma-dumania, na latörö lala föna nomo ma ewali gofu heza möi ira ba lö-tola-lö tekaoni ira yomo ba mutaha ira wemanga. Itaria ba wemanga andrö ba tenga ha si manga si to'ölö. Na so ma'ifu gokhöta, ba asese tefodiwo ira onombawi sesolo ma satabö..

Na sibaya andrö awena i'ondrasi nomo nono mbini'önia ba tefodiwo ia (tebe'e ndriwonia) bawi molo'ö goi-goi si no tetatugöi ba hada. Simanö zui na fa'atoharenia ba nomo börö me takaoni ia (ira) ma tenga böbö wa edöna dödöra samosa. Na simanö zalua ba tola manö diwo (ndriwo) bawi nifahö ö zibaya andrö abölö ebua moroi ba zito'ölö. Ngenaoli si mane da'a ba alua ia na tekaoni zibaya ena'ö la'ondrasi nomo ba ginötö walöŵa (tehalö, te'owalu) nono mbini'ö ono alawe. Ba ginötö simanö ba tefodiwo ira bawi molo'ö goi-goi hada. Tola manö bawi si 4 (öfa) alisi ma töra (kira-kira 50 kg atau lebih).[1]

Sibaya = Uwu[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fa'aso zibaya na tehalö (te'owalu) nono mbini'öra ono alawe tefotöi ira uwu. Fe'asora ba da'ö tenga somasi dödöra samösa, hiza'i nikaoni börö me no huku ba nono Niha wa lö-tola-lö'ö so nuwu na tehalö nono mbini'öra. Fe'aso zibaya ba wetaro nuwu ba sito'ölönia tefalua zi ha'uga ngawalö andre.

  1. La'ohe zo'u-so'u ira sibaya. Ösi zo'u-so'u andrö ba onombali sisökhi si no muhönagö murino.
  2. Labe'e göi mbe'elöra khö nonombini'öra ono alawe nihalö (ni'owalu) he ana'a, he kefe, ba he buala bö'ö molo'ö angetulara samösa.
  3. Baero wa lafodiwo ira, ba manema göi ira ba mböwö ni'andrö zowatö (satua nono alawe) ke zatua nono matua sangawalu (to'ölö lafotöi da'e sanuwu).

Na molo'o wondrakö Si Lima Ina ba Nöri Moro'ö so dombua ngawalö zinema nuwu, yaía da'ö sinema nuwu ba zanöwu (sangowalu) ba sinema nuwu ba zo'ono (ni'owalu). Hiza'i sinema nuwu moroi ba zanöwu sito'ölönia no ihönagö itema ama ni'owalu. So 3 (tölu) ngawalö zinema zibaya soroi zanöwu, ya'ia da'ö:

  1. Töla Naya nuwu, 1 balaki;
  2. Adu, 1/2 balaki; ba
  3. Tawinaya, 1/2 balaki.

Sinema zibaya ba moroi ba zo'ono so 4 (öfa) ngawalö, ya'ia da'ö:

  1. Ömö ndraono, 1 balaki;
  2. Awö waha 1/2 balaki;
  3. Awö nikhu 1/4 balaki; ba
  4. Tefetefe idanö 1/4 balaki[2].

Na tefatö ba mbawi ba si 1 balaki andrö fagölö ira zi 8 (ŵalu) alisi bawi (kira-kira 100 kg). Na no aetu fefu huhuo ba sinema nuwu andrö itou'ö ba danga nuwu.

Moguna mu'ila wa nifotöi uwu andrö ba ha sindruhu dalifusö nina nono alawe, tenga fefu ndramatua sisambua banua khönia ba tenga göi fefu zifagölö mado khönia ba zisagörö Tanö Niha. Baero da'ö moguna mutöngöni wa fa'ebua zinemara andrö ba tenga nifatö simane na mu'öli hadia ia ba harimbale. Hiza'i tefatö ia molo'ö wahasara dödö faoma fatambai (sowatö ba sibaya). Dane-dane wahasara-dödöra andrö ba tola manö goi-goi hada ba mbanua ba öri situmaro niha ni'ondrasira andrö ba tola göi molo'ö masi-masi dödö faoma fatambai.

Umbu[bulö'ö | bulö’ö kode]

  1. W. Gulö. Benih Yang Tumbuh XIII, Suatu Survey Menyeluruh Banua Niha Keriso Protestan di Nias. BNKP dan Lembaga Penelitian dan Studi Dewan Gereja-Gereja di Indonesia, Semarang 1983, nga'örö si 286
  2. Talihuku Gulö, Sura Hikaya ba Amakhoita Hada Nifakhoi Zi Lima Ina ba Wondrakö Moro'ö, 2003, Tetehösi Mandrehe (dokuemen pribadi), nga'örö 52