Fangowai ba Fame'e Afo ba Danö Niha

Moroi ba Wikipedia

Fangowai ba Fame'e Afo no sambua wenaeta ba gangolifa hada si no alua ba Danö Niha, i'onarai meföna irugi manö ginötö iada'a. Fangowai, ba asese laŵa'ö, sia'a hada ba Danö Niha, tenga sa'ae ni faha'ö niha hewisa wangowai, hiza no so ba dödö si no oi la'ila ni erei ero inötö moroi khö zatua baomo ba ndraononia. Ya'ahowu, fehede salaŵa sibai wenaeta nia na la tandrösaigö ba ngawua wehede tanö bö'ö, me no i'agö ba mböröta ngawalö wahuhuosa. Fangowai, Ya'ahowu ba Danö Niha, sambua fasumangeta ba niha samena falukha ba sambua fangi'ila huku. Fehede Ya'ahowu tehalö moroi ba ngawua wehede ehowu (Li Indonesia subur, sejahtera).

Ba Danö Niha, no oi tarongo wa meföna so nifotöi emali sanga'i högö irege niha oi mangelama ira zamösana, börö lö dozi niha sitohare ba dalu golayama, niha simöi fatome si sökhi, haniha zangila wa tengan sangai högö ia, na laŵa'ö ba da'ö, "Emali niha na falukha baewali, ba ono luo na no so yomo" eluahania, fatua ua falukha ba dalu newali böi ösö öfarisayoi wa niha simöi fatome si sökhi, na no irugi yomo nomo, na niha sifalukha andrö niha si no fa'ila, ba niha nifosumange sibai, andrö memböröta ba lö hadöi fangowai sifao fara'u tanga me lamane bada'ö, Mangelama nifö ba mboha eluahania, lö omasi zi samösa niha alua khönia zi lö omasi ia. Me tebai fara'u tanga börö me mangelama, ba andrö la'owai lamane: "Ya'ami yomo, he", "So ami yomo, ya'ami/yaugö yomo", ba na so atö niha ba itema, "he", moroi ba zalua da'a meföna da'ö wa so wangowai fao feme'e afo. Ba dozi banua so ma'ifu wa'afaehu, ba wanötöi sifao ba wa'ato'ölö ba ngawua ba zisambua banua ba lala si no te tagui ba wondrakö ni go'ö.

Fangowai[bulö'ö | bulö’ö kode]

Na ba wondrakö Laraga fangowai hulö simane da'a: No so ami tome… no so ami sangai niha… no so ami sangowalu (kalau pada pesta perkawinan) ba la tema faoma Heeee… ma zui; Amagu balugu le no so'ö, amagu salawa le no so'ö ba la tema He'.

Na no aefa mangowai, ba latohugö nifotöi fame'e afo, si no tobali ngoli wasumangeta, ba lamane;

Mitema nafomi amagu salaŵa …

Amagu balugu le, ya'e nafoda si lö fadozi…... ma simane fame'e afo simane da'a; ya'e nafo awö mbago…..

Na no sa'ae awai wangowai, ba lahuhugö (di teguhkan) lamane : ”höli-höli wanguhugö same'e afo si lö oya-oyaaaaaaa…." aefa da'ö itohugö faoma hendri-hendri (pantun). Ösi hendri-hendri, hewisa ba wame'e fasumangeta ba wame'e yaŵa daroma dome, ba mangide-ngide'ö ira ya'ira sowatö. Ba faoma lafagema-gema ba dalu mbanua. Ofeta ma'ökhö Hendri-Hendri no terorogö lö si taya ba gangowuloa gofu hezoso mi sa, ba zi sagörö Tanö Niha, ba hegöi si so baero ma Ono Niha sangarato ba danö misiyefo.

Hendri-Hendri[bulö'ö | bulö’ö kode]

Ya'e duma-duma nia hendri-hendri simane moroi ba zowatö:

  • Duhu no mananö dawuo, si'ala gae…..
  • no mananö dawuo sini…………
  • ba lö fakhamö mogasi………….
  • no itörö si matua nangi………..
  • atata mbulu oköli……………….
  • ateu dalu gasi-gasi……………..
  • andö wa lö sumangemi…………
  • ya'ami tome sangondasi……….

Ba latema ya'ira moroi tou;

  • Hiza no mananö dawuo, siala gae, …………
  • hiza mbanua ba zowatö, ………
  • no mananö dawuo sini, ………
  • ba no mowa'a molali, ………
  • no wo wanua mamalikhi, ………
  • nuwu gali maŵa öri, ………
  • sumange dome sangondasi. ………

Ba wa'oya nasa danö bö'önia. Fangowai ba fame'e afo tenga samena so ba Danö Niha, no sambua lala wa'auri si lö tola lö la falaua ba g otalua wabanuasa, ba wa'auri fongambatö, ba fa'auri si'ero ma'ökhö.[1]

Umbu[bulö'ö | bulö’ö kode]

  1. Telaumbanua, Pdt. Dr. Tuhoni (18 Mei 2020). "Fangowai ba Fame'e Afo di Nias", KabarNias.Com, Inspirasi Ono Niha, mufaigi me, 9 Pebruari 2021