Fakhe ba Danö Niha

Moroi ba Wikipedia

Fakhe no sambua zinanö fondrege moguna ba Danö Niha. Ba hiza heŵa'ae no mananö fakhe niha ba Danö Niha i'otarai me föna, ha ba ginötöda iada'a manga wakhe niha ba Danö Niha tölu kali ma'ökhö.

Waö-waö[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • 1800an - ekspor nomoro dua aefa ekspor zawuyu
  • Sir Thoma Stamford Raffles ba fakhe moroi ba Danö Niha
  • Repelita wamareta Soeharto
  • Fananö fakhe aefa wa'atohare nila ba hafea

Ngawalö wakhe[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • fakhe falihöwa
  • fakhe ndrawa
  • fakhe si mune
  • fakhe sirahi
  • fakhe soyo
  • fakhe tumba
  • fakhe si a'dulo
  • fakhe si fakhaitö
  • fakhe si gae
  • fakhe si kalue
  • fakhe si köndrö
  • fakhe si koria
  • fakhe si laoya
  • fakhe si likhe
  • fakhe si liza
  • fakhe si malabo
  • fakhe si marubu
  • fakhe si manawa
  • fakhe si mawö
  • fakhe si ru'ae
  • fakhe siradi[1]

Nidunö-dunö si fakhai ba wakhe[bulö'ö | bulö’ö kode]

Samuza luo föna so ndra alawe zi toröi siyöu lala nidanö. Ero ma'ökhö ba ifaigi so wua sagafusi ba dete idanö andrö. Ba ahöli-höli dödonia, ba ihalö i'ofuloigö wua da'ö. Ba samuza ma'ökhö imane dödö nia si alawe andre, "Hezo moroi wua sagafusi da'a? akha möi ndra'odo ufaigi siraya lala idanö". Ba möi ia siraya ba i'ila ndru'u nifotöi sirahi. Ba muhede ndru'u da'ö khö ndra alawe andre, imane: "Ndra'aga sinanö si sökhi, tola ni'a. Halö ba ofuloi ndra'aga'. Ba ifoloi ndru'u andre ba mangawuli ia ba nomo. Ba imane sui ndru'u andrö, "Be ndra'aga ba naha, ba na no aefa önö wawa ba tanö ndra'aga, ba mi be töi ma fakhe".

Nitutunö ba wakhe da'a tesöndra ba buku Nias. Ethnographische, Geographische en Historische Aanteekeningen en Studien ni sura Schröder ba ndröfi 1917.

Inötö ba lala wananö[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • baŵa
  • falalö ngaluo
  • ritus wananö fakhe

Su'a-su'a ni'oguna'ö[bulö'ö | bulö’ö kode]

Meföna[bulö'ö | bulö’ö kode]

Da'e zu'a-su'a ni'oguna'ö meföna molo'ö nisura Schröder[2]

Ba Niha Raya

  • Sajo'e (isura Schröder: sàdso'è)
  • Tuba (isura Schröder: tubà)
  • Si'öfa (isura Schröder: si'öfà)
  • Siwalu (isura Schröder: siẁalu)

1 Sajo'e = 30 Tuba = 120 Si'öfa = 240 Siwalu

Ba Niha Yöu

  • Lauru (isura Schröder: làuru)
  • Tumba (isura Schröder: tumbà)
  • Hinaoya (isura Schröder: hinàojà)
  • Kata (isura Schröder: kàtà)

1 Lauru = 4 Tumba = 8 Hinaoya = 32 Kata

Ba ginötö wamasi, so su'a-su'a nifotöi Fiku. 1 Fiku = 10 Lauru.

Iada'a[bulö'ö | bulö’ö kode]

  • dumba
  • teko

Lala wondrino[bulö'ö | bulö’ö kode]

Fakhe ba zura wamahaö meföna[bulö'ö | bulö’ö kode]

Oya wakhe ba ndröfi andre laŵa'ö.
Abölö mbua nowi niha iada'e.
Oya sibai ngawalö wakhe.
Ba so wakhe nitanö ba laza.
Ba so göi nitaru ba hili, ba ma ba danö sotufo, ba zo'eu.
Ö'ila döi ngawalö wakhe andrö?
Datatötöi ösa:
Fakhe ndrawa si rahi, ba
fakhe ndrawa soyo, ba
fakhe ndrawa tumba, ba
fakhe si adulo, ba
fakhe si toru, ba
fake si koria,
Ba oya na döi, baero ö.
Na latutu wakhe, ba tobali böra.
Fakhe si lö mututu, ba "ulitö".
Labe'e töinia gulitö, me si so uli na.
So göi kisa wakhe.
So kisa, ba wameta uli wakhe.

Ba so göi kisa, ba wamali'ö hamo. [3]


Umbu[bulö'ö | bulö’ö kode]

  1. Heinrich Sundermann, Niassisch-deutsches Wörterbuch, 1905.
  2. E.E.W.G. Schröder, Nias. Ethnographische, geographische en historische aanteekeningen en studiën, vol. 1, Leiden, 1917
  3. H. Lagemann, Marah Alam, Soera Wombaso, Amaosata V, 's-Graveshage, 1907, nga'örö 23-25